ในวัยสามสิบกว่า ผมทำงานในบริษัทแห่งหนึ่ง วันหนึ่งพนักงานคนหนึ่งเช่านวนิยายเรื่อง 'เพชรพระอุมา' ของพนมเทียน มาอ่าน ผมเคยอ่านนวนิยายเรื่องนี้มาแล้วหลายรอบ จำเรื่องได้ดี ก็ไม่คิดจะอ่านอีก
วันหนึ่งเมื่อพักเที่ยง ผมหยิบหนังสือที่เขาวางไว้มาอ่าน กะว่าจะกวาดตาสักหน้า สองหน้า ปรากฏว่าวันนั้นผมยืมหนังสือที่เขาเช่าไปอ่านต่อที่บ้าน วันต่อมาก็ขอยืมอีกหลายเล่มไปอ่าน
ครั้นถึงวันเสาร์ ก็อ่านหนังสือที่ยืมมาจบ แต่ไม่สามารถติดต่อเขาเพื่อยืมเล่มที่เหลือได้ เกิดอารมณ์หงุดหงิดเหมือนคนลงแดง ใช้วิชาตัวเบาวิ่งไปที่ตลาดหนังสือจตุจักร ซื้อ 'เพชรพระอุมา' ทั้งชุด แล้วอ่านอย่างติดพัน
ผมไม่ใช่คนเดียวในเมืองไทยที่เกิดอาการลงแดงแบบนี้ คนนับล้านก็เป็น ตั้งแต่นวนิยายเรื่องนี้วางตลาด
การเขียนนิยายที่ทำให้คนอ่านติดเหมือนยาเสพติดแบบนี้ต้องใช้ฝีมือระดับเซียน ผู้เขียนต้องสามารถวางโครงเรื่องที่สนุก การเดินเรื่องโดยรักษาจังหวะจะโคน ดึงผู้อ่านได้อยู่หมัด
ถ้าเป็นพ่อครัว พนมเทียนก็น่าจะใส่กัญชาอักษรในสำรับ เพราะมันอร่อยเหลือประมาณ
นักเขียนนวนิยายคนใดหากทำงานถึงระดับสามารถวาง ‘ยาเสพติด’ ให้คนอ่านติดแบบนี้ ก็ถือว่าประสบความสำเร็จในการเขียนแล้ว
พนมเทียนไม่ได้มาถึงจุดนี้ด้วยความฟลุก ช่วงเวลาสร้างสรรค์งานราวครึ่งศตวรรษ เขาเขียนนวนิยายไว้แทบทุกประเภท ทั้งนิยายรัก บู๊ ผจญภัย สืบสวนสอบสวน ไปจนถึงสารคดีเดินป่าและปืน เป็นนักเขียนน้อยคนที่เริ่มต้นเขียนนิยายตั้งแต่ยังเป็นนักเรียน (พนมเทียนเขียนนวนิยายเรื่องแรก เห่าดง ในสมุดให้เพื่อน ๆ ในห้องอ่านเล่น)
และผมก็เป็นนักอ่านงานของพนมเทียนมาตั้งแต่วัยรุ่นเช่นกัน
ในห้องสมุดประชาชนหาดใหญ่มีนวนิยายของพนมเทียนค่อนข้างมาก (คาดว่าบรรณารักษ์น่าจะเป็นแฟนหนังสือของนักเขียนคนนี้) เช่น เล็บครุฑ จุฬาตรีคูณ ทางเสือผ่าน ทิวาถวิล เห่าดง สิงห์สั่งป่า เด็กเสเพล สกาวเดือน รัศมีแข ละอองดาว แววมยุรา งานนักสืบชุด พรานทรชน
ศิวาราตรี เป็นงานชิ้นแรก ๆ ของพนมเทียนที่ผมอ่าน ชอบมาก อ่านหลายรอบ เป็นเรื่องที่มีจินตนาการบรรเจิดและภาษาไพเราะงดงาม
ผมอ่านนิยายรักของพนมเทียนครบทุกเล่ม สกาวเดือน รัศมีแข ละอองดาว อ่านหมด เรื่องมัสยานี่ชอบมาก
ชุด พรานทรชน เช่น ฆาตกรในเสื้อกาวน์ เป็นนิยายสืบสวนสอบสวนเรื่องแรก ๆ ที่อ่าน ตัวละครหลักคือ มือปราบ พ.ต.ท. รุทร์ ระงับพาล ก็แปลกดีสำหรับเด็กคนหนึ่งที่ไม่เคยอ่านเรื่องแนวนี้
เล็บครุฑ ในห้องสมุดเป็นหนังสือปกแข็ง เล่มไม่ใหญ่มาก เล่มที่หนึ่งหายไปจากห้องสมุด ผมจึงไปขโมยอ่านในร้านหนังสือ อ่านจบแล้วก็มาอ่านต่อในห้องสมุด
อธิบดีกรมตำรวจเวลานั้น พล.ต.อ. เผ่า ศรียานนท์ อ่าน 'เล็บครุฑ' แล้วติดใจขนาดบอกว่า ตำรวจไทยทุกคนต้องอ่านเล่มนี้ และต่อมาชวนนักเขียนไปทำงานในกรมตำรวจ แต่การเปลี่ยนแปลงทางการเมืองเวลานั้นทำให้อธิบดีกรมตำรวจหลุดจากอำนาจ และนักเขียนไม่ได้เป็นตำรวจ มิเช่นนั้นเมืองไทยอาจไม่มีพนมเทียนในฐานะนักเขียน
ส่วน 'เพชรพระอุมา' เวลานั้นกำลังตีพิมพ์เป็นตอน ๆ ในนิตยสารจักรวาล แต่ก็ทยอยรวมเล่มเป็นปกแข็ง แบ่งเป็นสองภาค ภาคแรกชื่อ ไพรมหากาฬ ภาคหลังชื่อมรกตนคร แต่ยังห่างไกลจากบทอวสาน
'มัจจุราชสีรุ้ง' เรื่องนี้อ่านในนิตยสารจักรวาลที่ห้องสมุดรับเป็นสมาชิก
ครั้นไปเรียนต่อที่กรุงเทพฯ ก็ไปหาอ่านนิยายตามห้องสมุดประชาชนหลายแห่ง นวนิยาย รัตติกาลยอดรัก ไม่มีเสียงเรียกจากสวรรค์ ฯลฯ ก็อ่านที่ห้องสมุดในกรุงเทพฯ
เป็นช่วงเวลาที่มีความสุข
'เล็บครุฑ' เป็นนวนิยายแนวอาชญากรรม ตัวเอกคือ 'ชีพ ชูชัย' เป็นสายลับรหัส 666 เจาะเข้าไปในองค์การลับใต้ดินของ จางซูเหลียง เพื่อหาทางทำลายองค์การลับนี้ ตัวเอกตามล่าหาชิ้นส่วนนกอินทรีแพลตตินัมหกชิ้น ซึ่งซ่อนความลับบางอย่างไว้ พล็อตแบบนี้ถือว่าใหม่มากในเมืองไทยยุค 2500
ระหว่างปฏิบัติการ ก็ต้องผจญกับทั้งคนร้ายกับตำรวจ และแน่นอน - หญิงสาวอีกจำนวนหนึ่ง !
พล็อตเรื่องแบบนี้ก็คล้าย ๆ การบุกองค์กรลับ Spectre ของนิยายชุด เจมส์ บอนด์ ซึ่งก็รับอิทธิพลมาจากงานของ 'แซ็กซ์ โรห์เมอร์' อีกที
ส่วน 'เพชรพระอุมา' เป็นเรื่องการเดินป่าทั้งเรื่อง ตัวละคร 'รพินทร์ ไพรวัลย์' เป็นพรานนำทางผู้มีฝีมือยิงปืนฉกาจฉกรรจ์ ฉากแรกที่เขาตามล่าเสือดำหลุดกรงด้วยกระสุนนัดเดียวก็จับคนอ่านอยู่หมัดทันที
'รพินทร์ ไพรวัลย์' นำชาวกรุงกลุ่มหนึ่ง คือ 'ม.ร.ว. เชษฐา วราฤทธิ์' 'ม.ร.ว. ดาริน วราฤทธิ์' และ 'ไชยยันต์ อนันตรัย' เพื่อตามหา 'ม.ร.ว. อนุชา วราฤทธิ์' ที่หายไปขณะเดินป่าหาเมืองลับแลนาม 'มรกตนคร' ในขุนเขาพระศิวะ พวกเขาผจญภัยในป่า เจอเสือ ช้าง ลิงป่า งูยักษ์ ไปจนถึงไดโนเสาร์ เจอภัยธรรมชาติทุกอย่าง ตั้งแต่น้ำป่า ภูเขาไฟ ต้นไม้กินคน ฯลฯ ไปจนถึงสิ่งลี้ลับในป่าและพ่อมด
นักอ่านที่อ่านงานของพนมเทียนมาเรื่องละหลาย ๆ รอบ อาจอดสังเกตไม่ได้ว่า ตัวละคร ‘รพินทร์ ไพรวัลย์’ น่าจะมีพัฒนาการมาจาก ‘ชีพ ชูชัย’ และ ‘แงซาย’ มีพัฒนาการจาก 'สารวัตรกริช กำจร' ฉากการชิงไหวชิงพริบระหว่าง 'ชีพ ชูชัย' กับ 'สารวัตรกริช กำจร' ก็พัฒนาต่อไปอีกขั้นจนสมบูรณ์ใน 'เพชรพระอุมา' ระหว่าง 'รพินทร์ ไพรวัลย์' กับ 'แงซาย'
ในท้ายเรื่อง 'เล็บครุฑ' พนมเทียนเขียนให้พระเอกกับนางเอกแต่งงานกัน และนักเขียนก็กล่าวภายหลังว่า มันเป็น ‘ความผิดพลาด’ ใหญ่หลวงครั้งหนึ่งในชีวิตนักเขียน เพราะทำให้หมดโอกาสเขียนเรื่องนั้นหากินต่อไปอีกหลายเรื่อง เพราะคงไม่เหมาะที่จะให้พระเอกแต่งงานแล้ว ออกไปวาดลวดลายหรือใกล้ชิดสาว ๆ อย่างเดิม
ประสบการณ์จาก 'เล็บครุฑ' ทำให้พนมเทียนรู้แล้วว่าจะต้องทำอย่างไรกับตัวละครที่นักอ่านรักขนาดนี้ จึงไม่จบเรื่อง ปล่อยให้ 'รพินทร์ ไพรวัลย์' เดินป่าเหนื่อยหอบครบสามภาค จึงได้ลงเอยกับนางเอก !
ผลที่ได้คือนวนิยายที่ยาวที่สุดในโลก ใช้เวลาเขียนนานถึงยี่สิบหกปี เมื่อนำหนังสือทั้งหมดมากอง จะสูงแทบท่วมหัวคน
----------------------------------------------
'เพชรพระอุมา' เป็นนวนิยายที่มีการถกกันในประเด็นเรื่อง Originality หรือความคิดเริ่มต้น เนื่องจากโครงเรื่องวางบนพล็อตของ King Solomon’s Mines (สมบัติพระศุลี) ผลงานของ เซอร์ เอช. ไรเดอร์ แฮกการ์ด
แต่จะมองให้ลึก ก็ต้องเข้าใจที่มาของงานตระกูลนี้
แฮกการ์ดเป็นนักเขียนชาวอังกฤษที่ไปใช้ชีวิตในแอฟริกา
นิยายของเขาส่วนใหญ่เป็นเรื่องการผจญภัยในป่า งานของแฮกการ์ดส่งอิทธิพลไปทั่วโลก ในเมืองไทยเป็นรากฐานให้ 'ล่องไพร' ของ 'น้อย อินทนนท์' (ครูมาลัย ชูพินิจ) และ 'เพชรพระอุมา' ในอเมริกาเป็นรากฐานให้งานชุด 'อินเดียนา โจนส์' ของ 'จอร์จ ลูคัส' โดยผสมกับแนวคาวบอยตะวันตกเข้าไป แตกหน่อออกไปหลายแนว
King Solomon’s Mines ตีพิมพ์ในปี พ.ศ. 2428 ยี่สิบเอ็ดปีก่อนครูมาลัยเกิด งานแปลของแฮกการ์ดเผยแพร่ในไทยมานานมากแล้ว (คนไทยในยุค 2500 อ่านหนังสือนิยายมากกว่ายุคนี้เสียอีก !)
แม้แต่ King Solomon’s Mines ก็ไม่ใช่งาน Originality เพราะมันแตกยอดมาจาก Treasure Island ของ 'รอเบิร์ต หลุยส์ สตีเวนสัน' ที่มาของเรื่องนี้คือแฮกการ์ดพนันกับน้องชายด้วยเงินห้าชิลลิงว่า เขาสามารถเขียนนิยายได้ดีกว่า Treasure Island
นี่ชี้ว่าไม่มีอะไรเป็น ‘Original’ 100 เปอร์เซ็นต์ นิยายตระกูลเดินป่าหาสมบัติเป็นผลมาจากการพัฒนาต่อเนื่องต่อยอดมาเรื่อย ๆ
'เพชรพระอุมา' อาจเดินตามรอยใหญ่ของแฮกการ์ด แต่มันประกอบด้วยซับพล็อตมากมาย แต่ละซับพล็อตสามารถเป็นนิยายเอกเทศที่ไม่เหมือนกับ King Solomon’s Mines โดยสิ้นเชิง แล้วร้อยรวมเป็นเรื่องเดียว
ดังนั้น 'เพชรพระอุมา' จึงใช้เพียงแกนกลางของ King Solomon’s Mines เป็นแนวผสานซัพพล็อตทั้งหมด
จุดหลักที่ทำให้ 'เพชรพระอุมา' หลุดไปจากงานของแฮกการ์ดคือ Detail. Detail. Detail. เพชรพระอุมา รวบรวมความรู้เกี่ยวกับการเดินป่าทั้งหลายมาไว้ในหนังสือเรื่องเดียว ใส่รายละเอียดการเดินป่าที่น่าจะละเอียดที่สุดในโลก มันเป็นนวนิยายสารานุกรมการเดินป่า !
-----------------------------------------------------------
เหง่ยคัง เพื่อนนักเขียนของกิมย้ง เคยบอกว่า การไม่อ่านงานของกิมย้งเป็นความสูญเสียอย่างหนึ่งในชีวิต สำหรับผมเชื่อว่า การไม่อ่านงานของพนมเทียน ก็เป็นความสูญเสียอย่างหนึ่งในชีวิต
เพราะมันให้ความฝันและจินตนาการเปี่ยมล้น
และความรักการอ่านที่ในยุคนี้หายากกว่าขุมทรัพย์เพชรพระอุมา
วินทร์ เลียววาริณ