จาก “ห้องเรียน” สู่ “สนามเลือกตั้ง” 6 เสียงผู้ชนะ Fact-Check Thailand Award 2026 ชวนสังคมยกระดับทักษะตรวจสอบข้อเท็จจริง

เมื่อการเลือกตั้ง 2569 ใกล้เข้ามา “สนามข้อมูล” กำลังร้อนแรงไม่แพ้สนามการเมือง ข่าวลวง ข้อกล่าวอ้างที่บิดเบือน ไปจนถึงภาพ วิดีโอที่สร้างหรือดัดแปลงด้วย AI ถูกผลิตซ้ำและแพร่กระจายเร็วกว่า “กระบวนการแก้ไขความจริง” หลายเท่า

ท่ามกลางบริบทนี้ เวที “Talk for Truth” และพิธีมอบรางวัล Fact-Check Thailand Award 2026ภายใต้โครงการ Fact Check Thailand 2026 ที่จัดขึ้น ณ ไทยพีบีเอส ได้สะท้อนภาพสำคัญว่า “การตรวจสอบข้อเท็จจริง” ไม่ใช่งานของสื่อฝ่ายเดียว แต่เป็น “ทักษะพลเมือง” ที่ต้องถูกฝึกและใช้จริง โดยเฉพาะในช่วงเลือกตั้ง

หนึ่งในสัญญาณที่ชัดคือเสียงจาก “ผู้ได้รับรางวัล” 6คน จากต่างพื้นที่ ต่างวัย และต่างบทบาท ที่ร่วมยืนยันว่า การอบรมไม่ได้จบที่ห้องเรียน แต่ต้องต่อยอดเป็นงานจริง และกลายเป็นพลังเฝ้าระวังในช่วงเลือกตั้ง

นักข่าวภูมิภาค: ติดอาวุธงานข่าวในยุค AI

นายพรชัย เอี่ยมโสภณ ผู้สื่อข่าวภูมิภาค จังหวัดระนอง ผู้ได้รับรางวัล The Best Checking Award จากผลงาน “ยุบสภา! ใครฉีก MOA?” บอกว่า เขาเข้ามาอบรมเพื่อ “อัปเดตตัวเอง” และเตรียมรับมือโลกข่าวที่ AI และโซเชียลมีเดียทำให้ข่าวปลอมแพร่เร็วขึ้น

[caption id="attachment_7896" align="aligncenter" width="2507"]

นายพรชัย เอี่ยมโสภณ ผู้สื่อข่าวภูมิภาค จังหวัดระนอง[/caption]

“เข้ามาอบรมในโครงการ Fact Check Thailand 2026เพราะต้องการจะอัพเดทตัวเองในการเป็นนักข่าว ต้องการติดอาวุธให้กับตัวเองในการทำข่าวในยุคของ AI ที่เข้ามามีบทบาทมากขึ้น รวมถึงกระแสสื่อโซเชียลที่เต็มไปด้วย fake news…”

เขาเล่าว่า โจทย์หลังอบรมคือทุกคนต้องส่งงานตรวจสอบอย่างน้อย 1 ชิ้น แต่ช่วงแรกยัง “หาประเด็นไม่ได้” จนกระทั่งเกิดเหตุการณ์ยุบสภา จึงหยิบประเด็นร้อนมาทำทันที โดยไม่คาดหวังรางวัล “ทุกคนที่เข้าร่วมโครงการเมื่อจบแล้วต้องกลับไปทำงานมาส่งคนละอย่างน้อย 1ชิ้น… จนถึงวันประกาศยุบสภาจึงมีประเด็นร้อน ๆ ให้มาจับแล้วก็ทำ… การส่งผลงานก็ไม่ได้คาดหวังว่าจะได้รับรางวัลอะไรเลย…”

และมองไปที่ศึกเลือกตั้ง 2569 เขาย้ำว่า “ทำข่าวเลือกตั้งควบคู่ fact check” คือโจทย์ใหม่ของนักข่าวภูมิภาค แต่จำเป็นต้องลองทำ “การเลือกตั้งครั้งนี้จะตรวจสอบการหาเสียงของผู้สมัคร… มีความเป็นไปได้ในทางปฏิบัติหรือไม่… การทำข่าวการเลือกตั้ง ไปพร้อม ๆ กับการ Fact Check เป็นเรื่องที่ใหม่มากสำหรับนักข่าวภูมิภาค แต่ก็จะลองทำดูครับ”

Policy Checking: ตรวจสอบ “นโยบาย” เพื่อคุ้มครองสิทธิรับรู้ข้อมูลที่ถูกต้อง

นางสาวตติยา ตราชู นักข่าวอิสระ ผู้ได้รับรางวัล Policy Checking Award จากผลงาน “อำนาจเงินเยียวยาน้ำท่วมหาดใหญ่” มองว่าเลือกตั้งครั้งนี้ “สนามข้อมูล” คือพื้นที่ท้าทาย และการตรวจสอบคือสิ่งจำเป็นเพื่อปกป้องสิทธิของประชาชน “การเลือกตั้งที่จะถึงนี้ สนามข้อมูลเป็นพื้นที่ที่ท้าทายในการตรวจสอบข้อเท็จจริง… ในฐานะ fact checker จะต้องช่วยกันเปิดหู เปิดตา คอยระแวดระวังข่าวปลอม”

[caption id="attachment_7897" align="aligncenter" width="2507"]

นางสาวตติยา ตราชู นักข่าวอิสระ [/caption]

เธออธิบายว่า สิ่งที่ได้จากการอบรมไม่ได้เป็นแค่ความรู้ แต่เป็น “เครื่องมือ” ที่จะนำไปใช้ในงานข่าวต่อไป โดยมองว่า policy checking เป็นเหมือน “ชั้นรองรับแห่งความจริง” ก่อนข้อมูลจะไหลไปถึงผู้รับสาร “การทำ fact checking และ policy checking เป็นเสมือนเบาะรองรับแห่งความจริง ก่อนที่ผู้รับสารจะร่วงหล่นสู่ความลวง… และเป็นการช่วยติดเครื่องไม้เครื่องมือที่จะช่วยพัฒนาวิจารณญาณของผู้อ่านให้เข้มแข็งขึ้นด้วย”

Fact Checking: นักศึกษากับบทบาท “กลไกเฝ้าระวัง” ในยุคข้อมูลไหลแรง

นางสาวจิดาภา สิงห์สอน นักศึกษา คณะวิทยาการสารสนเทศ ม.มหาสารคาม ผู้ได้รับรางวัล Fact Checking Award จากผลงาน “ไฟไหม้อาคารพนมเปญกับสงครามไทย-กัมพูชา” บอกว่า โครงการนี้ให้ทั้งความรู้และเครื่องมือรับมือ “กระแสข้อมูลข่าวสารที่หลั่งไหลอย่างรวดเร็ว”

“การอบรม Fact Check Thailand 2026ครั้งนี้เป็นประสบการณ์ที่น่าจดจำอย่างยิ่ง… ได้รับเครื่องมือในการรับมือและตอบสนองต่อกระแสข้อมูลข่าวสารที่หลั่งไหลอย่างรวดเร็ว”

เธอชี้ว่า fact checking สำคัญต่อการลดข่าวปลอม สร้างความน่าเชื่อถือให้สื่อ และช่วยให้สังคมมี digital footprint ที่ปลอดภัยขึ้น “Fact Checking มีความสำคัญอย่างยิ่ง… ช่วยลดการแพร่ระบาดของข่าวปลอม… การเผยแพร่ข้อมูลข่าวสารที่ผ่านการตรวจสอบ… ยังช่วยสร้าง Digital Footprint ในเชิงบวก”

[caption id="attachment_7898" align="aligncenter" width="2507"]

นางสาวจิดาภา สิงห์สอน นักศึกษา คณะวิทยาการสารสนเทศ ม.มหาสารคาม[/caption]

สำหรับการเลือกตั้ง 2569 เธอมองว่าต้องมี “การตรวจสอบอย่างเข้มงวด” เพราะข้อมูลผิดพลาดแม้เล็กน้อยอาจกลายเป็นตัวแปรสำคัญ สิ่งเหล่านี้ล้วนต้องการ Fact Checking อย่างเข้มงวด… ข้อมูลเหล่านั้นอาจเป็นตัวแปรสำคัญที่สามารถเปลี่ยนแปลงสถานการณ์ได้ แม้จะเป็นเพียงความผิดพลาดเล็กน้อย”

Photo Checking: เมื่อภาพ–วิดีโอ (และ AI) กลายเป็นอาวุธของข่าวลวง

นายรัฐ กาลัญญูวงศ์ นักศึกษา ม.ธรรมศาสตร์ ผู้ได้รับรางวัล Photo Checking Award จากผลงาน “ปราสาทตาควายลุกไหม้ ?” สะท้อนว่า การสู้ข่าวลวงไม่ใช่แค่รายงาน “ใครทำอะไรที่ไหน” แต่ต้องมี “กระบวนการตรวจสอบ” ที่ชัดเจน

[caption id="attachment_7899" align="aligncenter" width="2507"]

นายรัฐ กาลัญญูวงศ์ นักศึกษา ม.ธรรมศาสตร์[/caption]

“โครงการนี้แสดงให้เห็นการสู้กับข่าวลวงที่มากไปกว่าการรายงานข่าว… หากแต่คือการใช้กระบวนการและเครื่องมือตรวจสอบข่าวที่ชัดเจน” รัฐชี้ว่า photo checking ไม่ใช่แค่จับตัดต่อ แต่ต้องตรวจสอบว่าเป็นภาพ/วิดีโอที่สร้างด้วยเทคโนโลยีขั้นสูงหรือไม่ โดยต้องพึ่งเครื่องมือที่น่าเชื่อถือและหลากหลาย

“การตรวจสอบภาพข่าวหรือ Photo Checking ไม่ใช่เพียงการตรวจสอบภาพและวิดีโอตัดต่อ… การตรวจสอบเพื่อระบุว่าภาพและวิดีโอข่าว สร้างด้วยเทคโนโลยีขั้นสูงหรือไม่จึงทวีความสำคัญมาก”

Creative Checking: เล่าเรื่องจริงให้ “คนอยากดู” โดยไม่ลดทอนความถูกต้อง

นายเกียรติศักดิ์ สิงห์งาม นักศึกษาปริญญาโท นิด้า ผู้ได้รับรางวัล The Creative Checking Award และ รางวัล Fact Checker จากผลงาน “แรพ Fact Checker” บอกว่า โครงการทำให้เขาเห็นว่า แม้เป็นคอนเทนต์ครีเอเตอร์ก็มีส่วนร่วมตรวจสอบความจริงได้ “ถึงแม้ผมจะเป็นแค่คอนเทนต์ครีเอเตอร์ ก็สามารถเป็น Fact Checker การตรวจสอบข้อมูลไม่ใช่หน้าที่ของนักข่าวหรือสื่อกระแสหลักเท่านั้น”

[caption id="attachment_7901" align="aligncenter" width="1567"]

นายเกียรติศักดิ์ สิงห์งาม นักศึกษาปริญญาโท นิด้า [/caption]

เขาย้ำว่า สิ่งสำคัญคือการ “ผสม” fact check กับการเล่าเรื่องแบบที่คนทั่วไปเข้าถึงได้ เพื่อทำให้เรื่องจริงที่ซับซ้อน “เข้าใจง่ายและอยากดู สิ่งที่ผมได้ คือการเอา Fact Check มาผสมกับการเล่าเรื่องในแบบของคอนเทนต์ครีเอเตอร์… ทำให้เรื่องจริงที่ดูยากหรือซับซ้อน กลายเป็นเนื้อหาที่คนทั่วไปเข้าใจและอยากดู”

[caption id="attachment_7900" align="aligncenter" width="2507"]

นายเกียรติศักดิ์ สิงห์งาม นักศึกษาปริญญาโท นิด้า[/caption]

สำหรับการเลือกตั้ง นายเกียรติศักดิ์มองบทบาทของตัวเองคือ “ชวนตั้งคำถาม” มากกว่าตัดสินแทนใคร “ไม่ใช่คนตัดสินถูกผิดแทนใคร แต่เป็นคนช่วยตั้งคำถามและชวนคนดูคิดไปพร้อมกัน”

Gen Z Rising Star: เมื่อ “นักเรียนมัธยม” ก็ยืนแถวหน้าในสงครามข้อมูล

นายวรภพ นามแก้ว นักเรียนโรงเรียนมัธยมสังคีตวิทยา กรุงเทพฯ ผู้ได้รับรางวัล Gen Z Fact Checking Rising Star Award กล่าวว่า โครงการนี้เปิดโลกให้เขาได้ฝึกวิเคราะห์ข้อมูล ตรวจสอบแหล่งที่มา และช่วยต่อต้านข้อมูลเท็จในช่วงเลือกตั้ง “การเข้าร่วมโครงการอบรม… ทำให้ผมได้เรียนรู้เทคนิคการตรวจสอบข่าว… ได้วิเคราะห์ข้อมูล ตรวจสอบแหล่งที่มา ทำให้ผมได้เป็นอีกคนที่ได้ช่วยต่อต้านข้อมูลเท็จ”

[caption id="attachment_7902" align="aligncenter" width="2507"]

นายวรภพ นามแก้ว นักเรียนโรงเรียนมัธยมสังคีตวิทยา กรุงเทพฯ [/caption]

นายวรภพ มองว่าโครงการไม่ได้แค่สร้างคนทำ fact check แต่ช่วยยกระดับมาตรฐานความน่าเชื่อถือของวงการสื่อ และปกป้องสิทธิประชาชนจากภัยไซเบอร์ “จะช่วยปกป้องสิทธิของประชาชนในการเข้าถึงข้อมูลที่ถูกต้องและไม่เป็นเยื่อของอาญกรทางไซเบอร์” และย้ำว่าในการทำหน้าที่ fact checker ช่วงเลือกตั้ง ต้องรอบคอบ เป็นกลาง ตรวจสอบจากแหล่งน่าเชื่อถือ และนำเสนออย่างโปร่งใส

“ต้องรอบคอบ เป็นกลาง ตรวจสอบทุกข้อมูลจากแหล่งที่เชื่อถือได้… นำเสนอข้อมูลอย่างโปร่งใสพร้อมเหตุผลที่ชัดเจน”

ชิ้นงานรางวัลคือ “หลักฐาน” ว่าห้องเรียนส่งต่อไปสู่การเฝ้าระวังได้จริง

เสียงจากทั้ง 6 คนอาจต่างวัย ต่างบทบาท แต่แก่นร่วมคือการยืนยันว่า “การตรวจสอบข้อเท็จจริง” ไม่ใช่กิจกรรมเฉพาะกลุ่มอีกต่อไป หากกำลังขยายเป็นทักษะที่ใช้จริงในช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อของสังคม โดยเฉพาะเมื่อการเลือกตั้งทำให้ข้อมูลจำนวนมากถูกผลิตซ้ำ แข่งขันกันด้วยความเร็ว และถูกขยายแรงด้วยอัลกอริทึม

และเมื่อรางวัลไม่ใช่เส้นชัย แต่คือ “สัญญาณ” ว่าความจริงยังสร้างเครือข่ายได้ คำถามที่เหลือจึงไม่ใช่แค่ “ใครตรวจสอบ” แต่คือ “สังคมจะช่วยกันทำให้ข้อมูลที่ตรวจสอบได้ เดินทางไปถึงผู้คนให้ทัน” ก่อนข่าวลวงจะชี้นำการตัดสินใจของประเทศหรือไม่ สามารถติดตามผลงานของผู้ชนะทั้งหมดได้ที่ www.thaipbs.or.th/FactCheckThailand2026

ข่าวที่เกี่ยวข้อง:

• ประกาศผลผู้ชนะคว้ารางวัล Fact-Check Thailand Award 2026 จุดพลังรู้เท่าทันข่าวปลอม ก่อน เลือกตั้ง 69
  https://org.thaipbs.or.th/content/8898
• ร่วมงานฟรี! “Talk for Truth” สู้ศึกเลือกตั้ง 2569 เปิดผลรางวัล Fact-Check Thailand Award 2026
  https://org.thaipbs.or.th/content/8844
• ปิดหลักสูตรเข้มข้น "Fact-Check Thailand 2026" สร้างนักตรวจสอบข้อเท็จจริงรับมือข่าวลวงเลือกตั้ง 69
  https://org.thaipbs.or.th/content/8838