ไม่ต้องหนาวก็ปลูกวานิลลาได้ คุยกับรศ. ดร. พัชรียา บุญกอแก้ว เรื่องการพัฒนาศักยภาพการปลูกเลี้ยงวานิลลาในประเทศไทย

จริงอยู่ที่วานิลลาเขาใหญ่โด่งดังและถูกนำมาใช้ในหลายร้านอาหารและร้านขนมหลายแห่ง แต่อย่าเพิ่งสรุปว่าจะสามารถปลูกได้เฉพาะภาคเหนือที่อากาศหนาวเท่านั้น รศ. ดร.พัชรียา บุญกอแก้ว หัวหน้าภาควิชาพืชสวน คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ผู้เชี่ยวชาญด้านสรีรวิทยาของพืชและการปรับปรุงสภาพแวดล้อมในการเพาะปลูก พร้อมทั้งทีมงานได้ทดสอบให้เราเห็นแล้วว่าวานิลลาก็ปลูกที่ภาคกลางได้

เรากำลังพูดถึงโครงการสนับสนุนงานในโครงการพัฒนาตามพระราชดำริ สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี (การพัฒนาศักยภาพการปลูกเลี้ยงวานิลลาในประเทศไทย) ซึ่งต้องการขยายพื้นที่การปลูกวานิลลา และช่วยเหลือเกษตรกรภาคกลางที่ถูกพิษเศรษฐกิจให้มีตัวเลือกในการเพาะปลูกและส่งออกเพื่อสร้างรายได้อีกช่องทางหนึ่ง หลังจากน้อมรับพระราชดำริฯ แล้ว ทางมหาวิทยาลัยได้ติดต่อขอท่อนพันธุ์ตาฮิเท็นซิส (Tahitensis) และปอมโปนา (Pompona) จากเกาะตาฮิติมาปลูกโดยการปักชำให้แตกหน่อ นำยอดเข้าห้องเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ และพบว่าวานิลลาออกดอกสำเร็จจึงส่งต่อต้นวานิลลาและองค์ความรู้ให้ชาวสวน ชาวไร่ ทั้งในอำเภอดำเนินสะดวก จังหวัดราชบุรี โรงเรียนบ้านก้อจัดสรร อำเภอลี้ จังหวัดลำพูน และอำเภอบ้านแพ้ว จังหวัดสมุทรสาคร

แน่นอนว่าเส้นทางไม่ได้ราบรื่นขนาดนั้น เพราะบางครั้งได้ฝักน้อย บางต้นออกดอกมาก แต่ก็หลุดร่วงไปมากเหมือนกัน ยิ่งวานิลลาพันธุ์ Planifolia ยิ่งยาก เพราะถ้าอยากให้โตดีต้องปลูกในความสูง 300-400 เมตรจากน้ำทะเล ส่วนเรื่องน่ายินดีคือปริมาณสารวานิลลินในวานิลลาพันธุ์ตาฮิเท็นซิส (Tahitensis) ของโครงการฯ และของเกาะตาฮิติค่อนข้างใกล้เคียงกัน แสดงว่าสภาพพื้นที่เขตภาคกลางก็มีคุณสมบัติดีพอที่จะปลูกวานิลลาให้ออกดอก และติดฝักได้โดยเฉพาะสายพันธุ์ตาฮิเท็นซิส (Tahitensis) และปอมโปนา (Pompona)

ถึงอย่างนั้น รศ. ดร.พัชรียา ไม่หยุดการทดลองเพื่อให้ได้ฝักวานิลลามากขึ้นกว่าที่เป็น และยังค้นคว้าความน่าสนใจของพืชชนิดนี้เพิ่มเติม โดยในขณะนี้กำลังศึกษาสารอื่นๆ ในวานิลลาตาฮิเท็นซิสแทนสารวานิลลินซึ่งสกัดออกมาได้น้อยว่าจะมีสารตัวไหนช่วยเรื่องความจำของมนุษย์หรือไม่ เพื่อต่อยอดเป็นส่วนผสมของตัวยาในอนาคต

หวานละมุน แต่ซ่อนความอันตราย
โดยส่วนใหญ่พืชต่างๆ มักมีกลไกธรรมชาติ เช่น สร้างหนาม สร้างสารพิษ เพื่อป้องกันตัวเองจากอันตราย ต้นวานิลลาก็เช่นกัน เห็นต้นสวยๆ ดูเรียบๆ แบบนี้ แต่มีผลึกที่ลักษณะคล้ายหนามแหลมจำนวนมาก (ผลึกแคลเซียมซาเลต) ถ้าคนที่แพ้สารเหล่านี้สัมผัสต้นวานิลลาโดยตรง ไม่ใส่ถุงมือ ก็อาจจะเกิดอาการแพ้ มีผื่นแสบร้อนขึ้นได้ วานิลลากระจายอยู่ทั่วไทย
ปัจจุบันนี้มีพื้นที่ในประเทศไทยที่ปลูกวานิลลาเป็นพืชการค้าอยู่หลายแห่ง อย่างที่เราพูดถึงไปแล้วคือที่เขาใหญ่ จังหวัดนครราชสีมา โครงการหลวง จังหวัดเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ กรุงเทพฯ อำเภอดำเนินสะดวก จังหวัดราชบุรี อำเภอลี้ จังหวัดลำพูน และอำเภอบ้านแพ้ว จังหวัดสมุทรสาคร และยังมีอีกหลายจังหวัด เช่น อำเภอแม่ฟ้าหลวง จังหวัดเชียงราย อำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก ซึ่งส่วนใหญ่นิยมปลูกกันแค่ 3 สายพันธุ์หลัก ได้แก่ Vanilla Planifolia, Vanilla Tahitensis, Vanilla Pompona โดยเฉพาะ Vanilla Planifolia เพราะสามารถให้สารสร้างความหอมอย่างวานิลลินได้มากที่สุดเมื่อเทียบกับสายพันธุ์อื่น ถ้าไม่นับสายพันธุ์หลัก ประเทศไทยก็มีสายพันธุ์พื้นเมืองเช่นกัน ไม่ว่าจะเป็นพลูช้างหรือ Vanilla Siamensis Rolfe ex Kownie, เอาะลบหรือ Vanilla Albida Blume, เถางูเขียวหรือ Vanilla Aphylla Blume. สามร้อยต่อใหญ่หรือ Vanilla Pilifera Holttum

ทำไมวานิลลาจากมาดากัสการ์จึงแพงสุดในโลก
ในบรรดาวานิลลาจากแหล่งต่างๆ ราคาขั้นต่ำของวานิลลามาดากัสการ์สูงถึง 250 ดอลลาร์สหรัฐ/กิโลกรัม หรือประมาณ 8,500 บาท ในขณะที่วานิลลาจากที่อื่นราคาประมาณ 100 ดอลลาร์สหรัฐ/กิโลกรัม หรือประมาณ 3,000 บาท (ขึ้นอยู่กับเกรด) เรื่องนี้ รศ. ดร.พัชรียา บอกว่าเป็นไปได้เพราะกรรมวิธีของมาดากัสการ์ยังคงความดั้งเดิม ปลูกวานิลลาในป่าและปล่อยให้เลื้อยตามธรรมชาติ มีเทคนิคการบ่มเฉพาะตัวที่ทำให้ได้สารวานิลลินมากกว่าที่อื่น จึงเป็นที่ต้องการของท้องตลาด ต่อไปเราคงได้ลิ้มลองวานิลลาจากประเทศไทยมากขึ้น และอาจจะกลายเป็นแหล่งปลูกโด่งดังอีกแห่งหนึ่งก็ได้ ขอขอบคุณ
รศ. ดร.พัชรียา บุญกอแก้ว หัวหน้าภาควิชาพืชสวน คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์