'ธนาธิป อุปัติศฤงค์' มองฮอตสปอตการตปท.ในภูมิภาค และจุดยืนไทยท่ามกลางความขัดแย้ง

‘ธนาธิป อุปัติศฤงค์’

มองฮอตสปอตการตปท.ในภูมิภาค

และจุดยืนไทยท่ามกลางความขัดแย้ง

///

หมายเหตุ “มติชน” ท่ามกลางสภาพการแข่งขันของมหาอำนาจในภูมิภาคเอเชีย มติชนพูดคุยกับท่านทูตธนาธิป อุปัติศฤงค์ อดีตทูตไทยประจำรัสเซีย ถึงสถานการณ์ร้อนที่เกิดขึ้นหลายจุดในภูมิภาคและความเป็นไปได้ในแง่มุมต่างๆ รวมถึงไทยควรจะวางตัวอย่างไรท่ามกลางความขัดแย้งดังกล่าว

///

๐มองสถานการณ์การแข่งขันของมหาอำนาจในภูมิภาคเอเชียอย่างไร

ช่วงก่อนการเลือกตั้งกลางเทอม สหรัฐฯ ก็ได้จุดประกายปัญหาในเชิงภูมิรัฐศาสตร์เข้าไปอีก เช่น การเดินทางของ นางแนนซี เพโลซี ไปตอกย้ำการปกป้องไต้หวัน ซึ่งเป็นการสุมไฟในความสัมพันธ์สหรัฐฯ-จีน-ไต้หวันในเชิงภูมิรัฐศาสตร์ให้หนักขึ้นในความสัมพันธ์สามเส้านี้

๐ คิดว่าการเดินทางไปไต้หวันเป็นความตั้งใจที่จะยั่วยุของสหรัฐฯ หรือไม่

หากมองโลกตามความเป็นจริงที่ไม่อิงการกล่าวอ้างทางการเมืองภายในของสหรัฐฯ ก็น่าจะมองความตั้งใจได้เช่นนั้น หลังจากยุคที่สหรัฐฯ เป็นมหาอำนาจเชิงเดี่ยวตั้งแต่ทศวรรษ 1990 จวบจนกระทั่งต้องเผชิญปัญหาทางเศรษฐกิจและสังคมรุมเร้าจนกลายเป็นปัญหาใหญ่ที่กระทบเศรษฐกิจและการเมืองไปทั้งโลก จนความขัดแย้งในด้านต่างๆ ในโลกกลายเป็นห่วงโซ่ที่เลี่ยงได้ยาก

ว่ากันตามเนื้อผ้า แม้ภูมิภาคตะวันออกไกลจะมีความตึงเครียดในหลายจุด เช่น คาบสมุทรเกาหลี ทะเลจีนใต้ เอเชียใต้เชื่อมต่อกับชายแดนจีน แต่ด้วยประวัติศาสตร์ในรอบศตวรรษที่ผ่านมา บุคลิกของชาวเอเชียและผู้นำที่มีจิตวิญญาณแบบเอเชีย ประวัติศาสตร์การอยู่ร่วมกันในภูมิภาค ทุกชาติในเอเชียยังสามารถอยู่ร่วมกันได้โดยไม่ก่อสงครามใหญ่ร่วมกันหรือความขัดแย้งใหญ่ๆ ที่มีการขยายวงในระดับภูมิภาค

๐ มองว่าสถานการณ์จีน-ไต้หวัน สุดท้ายจะถึงขั้นมีปัญหาไหม

ในระดับประชาชนไต้หวันไปลงทุนในจีนนานแล้ว ชาวไต้หวันส่วนใหญ่โดยเฉพาะคนรุ่นเก่า นักธุรกิจและนักลงทุน เขาไม่ได้ต่อต้านสถานภาพทางการเมืองแบบหนึ่งประเทศ-สองระบบ คนรุ่นเก่าเขาคุ้นชินกับการไปมาหาสู่ระหว่างสองแผ่นดินแม้จะเป็นช่วงทศวรรษ 1980 เป็นอย่างดี ถึงขั้นที่คนรุ่นเก่าเขาพูดหยอกกันว่า วันๆ เขาได้ยินแต่เสียงสองเติ้ง เช้าได้ยินเสียงท่านเติ้ง เสี่ยว ผิง เย็นได้ยินเสียงเพลงจากเติ้ง ลี่ จวิน ส่วนคนรุ่นใหม่ที่อาจไม่ผูกพันกับอดีตมากเท่ากับคนรุ่นก่อน ก็อาจจะมีความเห็นไปในอีกทาง

อย่างไรก็ดี คิดว่าชาวไต้หวันรุ่นใหม่ที่เขาทำธุรกิจ เขาก็น่าจะเข้าใจผลกระทบที่จะเกิดขึ้นหากมีปัญหาในช่องแคบไต้หวัน ในภาพรวมจึงทำให้ผลการเลือกตั้งท้องถิ่นที่ผ่านมาข้างฝ่ายพรรครัฐบาลพ่ายแพ้อย่างมาก ดังนั้น หากไม่มีปัจจัยอะไรไปกระตุ้นให้เกิดความรู้สึกตรงข้าม ปัญหาก็คงจะไม่ปะทุรุนแรง

๐ ไทยควรวางตัวอย่างไรท่ามกลางความขัดแย้งนี้

เราต้องเลือกยืนในสิ่งที่เป็นผลประโยชน์ของประเทศไทย ซึ่งสอดคล้องหรือไม่ละเลยต่อผลประโยชน์ร่วมกันของส่วนรวม มองทุกชาติบนผลประโยชน์ของประเทศด้วยวิสัยทัศน์ที่กว้างและลึกพอ วิเคราะห์ สังเคราะห์ และประเมินให้ได้ใกล้เคียงกับสถานการณ์จริงมากที่สุด ดำเนินการในลักษณะที่มียุทธศาสตร์และยุทธวิธีที่เหมาะสม จะใช้กรอบแบบการทำงานประจำ (routine) แบบที่ใช้ในโลกที่มีเสถียรภาพและสันติภาพค่อนข้างสูงเช่นเดิมแบบเดียวกับที่ผ่านมาไม่ได้

ไทยเราควรจะขับประเทศให้เคลื่อนไปในลักษณะที่เราสามารถสร้างและรักษาสมดุลกับคู่มิตรและคู่ขัดแย้งในแต่ละฝ่าย หรือกับทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องให้ดีที่สุด โดยไม่นำประเทศไปสู่จุดที่ล่อแหลมหรือจะเป็นอันตรายในเชิงการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม หรือภาพลักษณ์สำคัญของประเทศ ซึ่งพูดได้ง่าย แต่ทำได้ไม่ง่ายนัก ทั้งนี้ เราต้องตระหนักเสมอว่าทุกฉากทัศน์ของการสู้รบมีความเป็นไปได้ทั้งสิ้น และบนสงครามที่มีความสูญเสียในทุกด้านอย่างหนัก ก็มีผลประโยชน์ซึ่งกำหนดมาตั้งแต่ต้นหรืออาจจะตามมาได้บนความย่อยยับนั้นเช่นกัน

เช่นในช่วงที่ผ่านมา ไทยเราก็ได้รับอานิสงส์จากการเข้ามาของนักท่องเที่ยวต่างชาติ ซึ่งเป็นเครื่องจักรตัวที่ 5 ที่ยังทำงานอยู่ รวมทั้งการลงทุนจากต่างชาติในไทยที่มีแนวโน้มที่ดี อันเป็นผลจากความขัดแย้งระหว่างสหรัฐฯ และจีน ทำให้เริ่มมีการกระจายห่วงโซ่อุปทานไปยังประเทศอื่นๆ ที่นอกเหนือจากจีนและเวียดนามด้วย ไทยก็เนื้อหอมขึ้น หากโครงการ EEC เราพร้อมเมื่อไหร่ และเมื่อรัฐบาลปรับปรุงระบบโครงสร้างพื้นฐานการขนส่งและการเงินระหว่างประเทศที่พัฒนาขึ้นมากในรอบหลายปีที่ผ่านมาแล้วเสร็จ โอกาสในการเสริมสร้างความรุ่งเรืองของไทยก็จะดีขึ้นไม่น้อยเลย

ยิ่งไปกว่านั้น เราควรใช้กรอบเวทีความร่วมมือต่างๆ ที่เรามีเป็นพื้นที่ในการสร้างสรรค์และตอกย้ำประโยชน์ร่วมกันกับภาคีสมาชิก และให้ประเทศเหล่านั้นช่วยกันรักษาสปิริตแห่งความร่วมมือให้อยู่เหนือความเป็นปฏิปักษ์ เช่น ในปีนี้ ไทยจะเป็นเจ้าภาพในการจัดประชุม BIMSTEC ซึ่งมีชาติอาเซียนและเอเชียใต้บางประเทศเป็นสมาชิก ส่วนกลุ่มความร่วมมือ GCC ในตะวันออกกลางก็ประสงค์จะจัดการประชุมระดับรัฐมนตรีกับอาเซียนที่ซาอุดีอาระเบีย ซึ่งเจ้าภาพกำลังดูความเป็นไปได้ในการยกระดับเป็นการประชุมระดับผู้นำในเดือนพฤษภาคม ศกนี้ ซึ่งเป็นสัญญาณแสดงถึงทิศทางการปรับตัวด้านนโยบายต่างประเทศที่สำคัญมากในตะวันออกกลาง นอกจากนี้ ยังมีเวทีความร่วมมืออื่นๆ อีกที่ไทยสามารถเข้าไปมีบทบาทในการสร้างสถาปัตยกรรมการเมืองระหว่างประเทศในเชิงสร้างสรรค์ได้เสมอ ซึ่งไม่สามารถกล่าวได้ครบในที่นี้

๐ การที่นักท่องเที่ยวเข้ามาไทยมากส่วนหนึ่งมาจากจุดยืนของไทยที่เราไม่เป็นศัตรูกับใครด้วยใช่หรือไม่

แน่นอนครับ ในช่วงการระบาดของเชื้อโควิด-19 ซึ่งขณะนั้น ผมยังเป็นทูตประจำกรุงมอสโกอยู่ ผมได้ช่วยเหลือในการประสานงานทุกทิศ และช่วยขับเคลื่อนในทางปฏิบัติให้ทูตรัสเซียและรัฐบาลเขาสามารถช่วยเหลือคนของเขากลับมาตุภูมิได้ รวมทั้งทำให้นักท่องเที่ยวเขาเดินทางมาท่องเที่ยวในไทยได้ตั้งแต่ช่วงที่เราเริ่มเปิด Phuket Sandbox และช่วยให้นักท่องเที่ยวเขาสามารถใช้จ่ายเงินในไทยได้ในช่วงที่เขาถูกคว่ำบาตรด้านการใช้เงิน/บัตรเครคิตนอกประเทศ

เมื่อรัสเซียถูกปิดล้อมจากการบุกยูเครน ชาวรัสเซียเองก็เดินทางได้จำกัด สิ่งที่ผมช่วยเขาซึ่งในที่สุดก็เป็นการช่วยเราเองด้วยและเมื่อรวมกับสิ่งที่รัฐบาลไทยและหน่วยงานต่างๆ ทุกภาคส่วนของไทยเราปูทางไว้แล้วจึงส่งผลดีมาก หากดูตัวเลขท่องเที่ยวในช่วงที่ผ่านมา ตัวเลขปีที่แล้วอันดับ 1 คือ ภูเก็ต มีรายได้จากการท่องเที่ยวนับแสนล้านบาท ซึ่งส่วนมากเป็นนักท่องเที่ยวชาวรัสเซีย ส่วนอันดับ 2 คือ ชลบุรี โดยมีรายได้ที่ประมาณสองหมื่นล้านบาท ซึ่งต่างกันมากทีเดียว

๐ เรื่องเมียนมาควรจะทำอย่างไรต่อไป

เมียนมาเป็นเพื่อนบ้านของไทย เป็นประเทศที่อยู่ภายใต้การโดดเดี่ยวได้หลายสิบปี ซึ่งก็เชื่อได้ว่าเขาก็ยังอยู่ได้ แต่ภายใต้สภาพสังคมของเขาที่เปลี่ยนแปลงไปอย่างหอมหวลในรอบหลายปีที่ผ่านมา ทำให้การมีเพื่อนนอกบ้านและผลประโยชน์จากเพื่อนนอกบ้านเป็นเรื่องที่น่าพิศมัยในระยะกลางและระยะยาว ความต้องการเพื่อนนอกบ้านเพื่อนำเขาสู่การปฏิสัมพันธ์กับโลกภายนอกจึงเป็นช่องทางที่ยังเปิดอยู่สำหรับอนาคต และเมียนมาก็มิได้มีเฉพาะไทยหรืออาเซียนที่เป็นทางออกสู่โลกภายนอก

ด้วยทรัพยาธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์ สินแร่ที่เป็นที่ต้องการสำหรับการขับเคลื่อนเศรษฐกิจดิจิทัล และการตั้งอยู่ในเส้นทางที่เป็นจุดสำคัญในการออกสู่ทะเลหรือเชื่อมต่อกับอนุทวีปในเอเชียใต้และเอเชียกลาง ก็ใช่ว่าจะไม่มีประเทศอื่นใดสนใจเข้าไปติดต่อสัมพันธ์กับเมียนมาเสียทีเดียวหากรัฐบาลของเขารู้จักการดำเนินยุทธศาสตร์ที่เป็นประโยชน์ต่อการเปิดตัวสู่โลกภายนอก

ที่ผ่านมาใช่ว่าประเทศที่มิได้เป็นประชาธิปไตยจะไม่สามารถมีที่ยืนในการเมืองระหว่างประเทศได้ หากมองให้ลึกๆ ในระยะกลางและระยะยาว เมียนมามีช่องทางในการเลือก “เพื่อน” ที่เขาต้องการได้มากกว่าอาเซียน แต่ในระยะสั้นนี้ โอกาสอาจจะยังค่อนข้างจำกัดอยู่ ดังที่ ม.ร.ว. เกษมสโมสร เกษมศรี เคยกล่าวเมื่อครั้งท่านเป็นปลัดกระทรวงการต่างประเทศจนกลายเป็นอมตะวาจาว่า ไทยมิได้อยู่ในหมู่บ้านจัดสรร หากไม่ชอบใจสภาพแวดล้อมก็ขายบ้านทิ้งแล้วย้ายไปซื้อบ้านใหม่ที่อื่นได้

อย่างไรเสีย เมียนมาและไทยก็ต้องอยู่ร่วมกันไปตลอด คำถามจึงอยู่ที่ว่า เราจะเลือกรูปแบบและวิธีการปฏิสัมพันธ์กับเมียนมาอย่างไร และกับอาเซียนในเรื่องเมียนมาอย่างไร ไม่ว่าสมาชิกอาเซียนอื่นจะเห็นพ้องหรือร่วมด้วยหรือไม่ บนพื้นฐานความเป็นจริงและการเป็นเพื่อนบ้านที่มีชายแดนติดกัน ซึ่งต้องคิดคำนวณให้ดีกับความจำเป็นหรือไม่ที่จะต้องดำเนินการให้สอดคล้องกับกระแสหลัก

๐ ฮอตสปอตการต่างประเทศในภูมิภาคของเราจะอยู่ตรงไหน

หากไปสอบถามคำถามนี้กับประเทศอื่น เขาก็คงมองว่าไทยเราเป็นหนึ่งในฮอตสปอตที่จะมีผลต่อสมดุลทางการเมืองในภูมิภาคนี้ได้เช่นกัน ซึ่งเขาก็กำลังจับตาการเมืองและปัจจัยภายในของประเทศไทยอยู่ และโดยที่ไทยตั้งอยู่ในจุดที่เป็นที่เชื่อมสำคัญต่อทางยุทธนาวี รวมทั้งทางบกและทางอากาศด้วย จึงทำให้ไทยมีความสำคัญในเชิงภูมิรัฐศาสตร์อย่างยิ่งในภูมิภาคนี้ การเปลี่ยนแปลงทางการเมืองและนโยบายต่างประเทศหรือสถานะของไทยย่อมเป็นที่จับตามองและมีผลต่อการช่วงชิงความได้เปรียบในการแข่งขันเชิงภูมิรัฐศาสตร์ของมหาอำนาจทั้งหลายไม่มากก็น้อย

ดังนั้น สิ่งสำคัญที่ผมเห็นความจำเป็นในช่วงที่ผ่านมา คือการปรับสภาพปัจจัยภายในของเราเองก่อน ความสำเร็จและความโดดเด่นที่ภายนอก มักต้องเริ่มมาจากภายในที่เข้มแข็ง ในอดีตไทยเป็นหัวหอกด้านการดำเนินนโยบายต่างประเทศในภูมิภาค แต่ปัจจุบัน มักกล่าวกันว่าประเทศอื่นกำลังมีบทบาทที่เข้มแข็งและได้รับการยอมรับมากกว่า ปัจจัยภายในประเทศของเราทำให้ศักยภาพและดุลยภาพของการต่างประเทศไทยถดถอยลงไปด้วย จึงควรจะมีการปลดล็อกปัจจัยที่สำคัญๆ อย่างน้อยในส่วนที่จำเป็นต่อการทำให้การต่างประเทศของเราเดินต่อไปได้ตรงกับเป้าประสงค์ทางยุทธศาสตร์ที่หวังไว้

ในปีนี้ เราจะมีการเลือกตั้งทั่วไป รัฐมนตรีต่างประเทศจะต้องรอบรู้ เข้าใจหมากเกมการเมืองระหว่างประเทศจริงๆ ที่สำคัญ ต้องเดินหมากเกมได้ดีโดยมีความสามารถในการโน้มน้าวประชาคมระหว่างประเทศได้อย่างดียิ่ง ซึ่งนโยบายต่างประเทศจำเป็นต้องได้รับการสนับสนุนจากนายกรัฐมนตรีและทุกกระทรวงเพื่อให้สามารถขับเคลื่อนการต่างประเทศเพื่อผลประโยชน์ภายในประเทศได้อย่างมีประสิทธิภาพประสิทธิผล

นอกจากนั้น ก็เป็นเรื่องการวางความสัมพันธ์ในมิติต่างๆ กับประเทศในภูมิภาค กับอาเซียน และกับเหล่ามหาอำนาจน้อยใหญ่ที่เข้ามาแสดงบทบาทอำนาจในแถบนี้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งบทบาทด้านการเมือง เศรษฐกิจ การสื่อสาร เทคโนโลยีในสาขาต่างๆ และการเงินระหว่างประเทศให้สามารถขับเคลื่อนได้อย่างยืดหยุ่นแต่ไม่หลุดเป้าหมายทางยุทธศาสตร์ ส่วนเรื่องอื่นๆ ก็มีทะเลจีนใต้ ช่องแคบไต้หวัน และคาบสมุทรเกาหลี-ญี่ปุ่นซึ่งเป็นที่ทราบกันดีอยู่แล้ว