คลังยูเรเนียมพุ่ง ข้อกังขาระเบิดนิวเคลียร์อิหร่านใกล้ความจริง

ในการให้เหตุผลสำหรับการโจมตีอิหร่าน นายกรัฐมนตรีอิสราเอล เบนจามิน เนทันยาฮู กล่าวว่า ได้ดำเนินการล่วงหน้าเพื่อขัดขวางโครงการลับของอิหร่านในการสร้างระเบิดนิวเคลียร์ โดยอ้างว่ามีขีดความสามารถในการสร้างระเบิดนิวเคลียร์ได้ถึง 9 ลูก เจ้าหน้าที่อิสราเอลยังอ้างว่าได้ส่งข้อมูลให้กับสหรัฐฯ ว่าอิหร่านเพิ่งประสบความสำเร็จทางเทคนิคที่จำเป็น

นักวิจารณ์เนทันยาฮูกว่า เขาทำไปเพื่อขัดขวางสิ่งอื่น ข้อตกลงทางการทูตระหว่างสหรัฐฯ และอิหร่านเกี่ยวกับโครงการนิวเคลียร์พลเรือนของอิหร่าน หรือแม้กระทั่งการสิ้นสุดของรัฐบาลของเขาเอง พวกเขาชี้ว่าอิสราเอลกล่าวมาเป็นเวลา 20 ปีแล้วว่าอิหร่านอยู่บนขอบเหวของการสร้างระเบิดนิวเคลียร์

ข้อกล่าวอ้างของเขาส่วนใหญ่ขึ้นอยู่กับชุมชนข่าวกรองของอิสราเอลที่มีความรู้เกี่ยวกับโครงการนิวเคลียร์ของอิหร่านมากกว่าทั้งหน่วยงานข่าวกรองของสหรัฐฯ หรือองค์กรเฝ้าระวังนิวเคลียร์ของยูเอ็น คือ องค์การพลังงานปรมาณูระหว่างประเทศ (IAEA)

จับตา อิหร่านสร้างอาวุธนิวเคลียร์

เมื่อวันที่ 25 มีนาคม ทัลซี แกบบาร์ด ผู้อำนวยการข่าวกรองแห่งชาติของสหรัฐฯ กล่าวต่อคณะกรรมาธิการข่าวกรองของวุฒิสภาว่า ชุมชนข่าวกรองของสหรัฐฯ ได้ประเมินว่าอิหร่านไม่ได้กำลังดำเนินการเพื่อสร้างอาวุธนิวเคลียร์

แกบบาร์ดกล่าวเสริมว่า เดิมทีในอิหร่าน มีข้อห้ามหรือความเงียบเชิงวัฒนธรรม การเมือง (taboo) ไม่ให้พูดถึงเรื่อง “อาวุธนิวเคลียร์” ในที่สาธารณะ ไม่ว่าจะเป็นการเมือง วิชาการ หรือสื่อมวลชน เพราะเป็นเรื่องอ่อนไหวระดับชาติและขัดต่อหลักกฎหมายอิสลามที่อิหร่านยึดถือ แต่ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมาข้อห้ามนี้เริ่มคลายตัว ซึ่งน่าจะส่งเสริมให้ผู้สนับสนุนอาวุธนิวเคลียร์ในกลไกการตัดสินใจของอิหร่านกล้าขึ้น

คลังยูเรเนียมเสริมสมรรถนะของอิหร่านอยู่ในระดับสูงที่สุด และไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อนสำหรับรัฐที่ไม่มีอาวุธนิวเคลียร์

รายงานความยาว 22 หน้า ซึ่งถูกปลดสถานะลับโดยคณะกรรมการบริหารของ IAEA ในสัปดาห์นี้ ไม่ได้ระบุว่าอิหร่านเข้าใกล้อาวุธนิวเคลียร์มากขนาดนั้น รายงานระบุว่า IAEA ไม่สามารถเห็นบางแง่มุมของโครงการนิวเคลียร์พลเรือนของอิหร่าน และเชื่อว่าอิหร่านล้มเหลวซ้ำแล้วซ้ำเล่าในการให้ความร่วมมือ

โดยเฉพาะในส่วนที่เกี่ยวกับโครงการนิวเคลียร์ลับในอดีต รายงานสรุปว่าไม่สามารถยืนยันได้ว่าโครงการนิวเคลียร์พลเรือนของอิหร่านมีวัตถุประสงค์เพื่อการพลเรือนเท่านั้น แต่ไม่ได้กล่าวว่าอิหร่านใกล้จะมีอาวุธนิวเคลียร์

รายงานของ IAEA พิจารณาความคืบหน้าของอิหร่านในการสร้างระเบิด ความร่วมมือกับผู้ตรวจสอบของยูเอ็น และปริมาณยูเรเนียมเสริมสมรรถนะที่สะสมไว้

ยังไม่มีข้อบ่งชี้ที่น่าเชื่อถือของโครงการนิวเคลียร์

ประเด็นแรก ตั้งแต่ปี 2019 IAEA ได้ตรวจสอบอนุภาคยูเรเนียมที่มนุษย์สร้างขึ้นที่สามสถานที่ในอิหร่านซึ่งไม่ได้ประกาศ ได้แก่ วารามิน มาริวาน และเติร์กอัซอาบัด ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของโครงการนิวเคลียร์ของอิหร่านที่มีชื่อรหัสว่า “อามัด” ซึ่งเป็นที่รู้กันมาหลายปีแล้ว และเชื่อกันว่าสิ้นสุดลงในปี 2003

รายงานสรุปว่า สถานที่ทั้งสามนี้ และสถานที่อื่น ๆ ที่อาจเกี่ยวข้อง เป็นส่วนหนึ่งของโครงการนิวเคลียร์ที่มีโครงสร้างและไม่ได้ประกาศ ซึ่งดำเนินการโดยอิหร่านจนถึงต้นทศวรรษ 2000 และว่ากิจกรรมบางอย่างใช้วัสดุนิวเคลียร์ที่ไม่ได้ประกาศ

ผู้อำนวยการ IAEA ราฟาเอล กรอสซี กล่าวต่อคณะกรรมการว่า น่าเสียดายที่อิหร่านซ้ำแล้วซ้ำเล่าไม่ได้ตอบ หรือไม่ได้ให้คำตอบที่น่าเชื่อถือทางเทคนิคต่อคำถามของหน่วยงาน นอกจากนี้ยังพยายามทำความสะอาดสถานที่เหล่านั้น ซึ่งเป็นอุปสรรคต่อกิจกรรมการตรวจสอบของหน่วยงาน

IAEA สรุปว่า หลังจากการทดสอบการระเบิดแบบยุบตัว (implosion tests) ประสบผลสำเร็จ อิหร่านมีความตั้งใจที่จะเดินหน้าด้วยการทดสอบแบบเย็น (cold tests) ซึ่งดำเนินการโดยใช้ระเบิดที่ประกอบสมบูรณ์โดยมีแกนเป็นยูเรเนียมธรรมชาติหรือยูเรเนียมเสื่อมสภาพ แทนที่จะเป็นยูเรเนียมเกรดสำหรับอาวุธ และได้ดำเนินการทดสอบการป้องกันแรงระเบิดเพื่อเตรียมความพร้อม

ข้อสรุปรวมกันเหล่านี้ดูเหมือนจะยืนยันถึงความกว้างขวางของโครงการนิวเคลียร์ของอิหร่านที่เคยเปิดเผยมาก่อนหน้านี้ และยังชี้ว่าองค์ความรู้เหล่านี้จะไม่สูญหายไปจากชุมชนวิทยาศาสตร์ของอิหร่าน

ประเด็นที่สอง การเข้าถึงสถานที่ รายงานของ IAEA ระบุว่าไม่ได้รับอนุญาตให้เข้าถึงตามที่ต้องการ และยังไม่ได้รับแผนสำหรับโรงงานนิวเคลียร์ใหม่ ตั้งแต่เดือนกุมภาพันธ์ 2021 อิหร่านได้ปฏิเสธไม่ให้ IAEA เข้าถึงข้อมูลที่บันทึกจากโรงงานผลิตเครื่องหมุนเหวี่ยง แม้ว่าจะมีการติดตั้งกล้องบางส่วนอีกครั้งในโรงงานผลิตเครื่องหมุนเหวี่ยงในเดือนพฤษภาคม 2023 แต่หน่วยงานยังคงไม่สามารถเข้าถึงการบันทึกเหล่านั้นได้

จากมุมมองของอิหร่าน ขั้นตอนทั้งหมดนี้ถือเป็นมาตรการตอบโต้ที่อนุญาตได้ต่อการถอนตัวของทรัมป์จากข้อตกลงนิวเคลียร์ในปี 2018

ประเด็นที่สาม รายงานพบว่าอิหร่านได้สะสมยูเรเนียมเสริมสมรรถนะสูงในปริมาณที่เกินจากระดับที่ระบุไว้ในข้อตกลงนิวเคลียร์ปี 2015 อย่างมาก คลังยูเรเนียมที่เสริมสมรรถนะ 60% ของอิหร่านเพิ่มขึ้นจาก 274.8 กิโลกรัมเมื่อต้นเดือนกุมภาพันธ์เป็น 408.6 กิโลกรัม เพิ่มขึ้นประมาณ 50% ซึ่งเป็นเชื้อเพลิงเพียงพอสำหรับหัวรบสงคราม 9 ลูก ขึ้นอยู่กับปริมาณยูเรเนียมเสริมสมรรถนะสูงที่อยู่ในแกนของอาวุธนิวเคลียร์แต่ละลูก

รายงานของ IAEA สรุปว่าไม่มีข้อบ่งชี้ที่น่าเชื่อถือของโครงการนิวเคลียร์แบบมีโครงสร้างและไม่ได้ประกาศที่ยังดำเนินอยู่” และระบุว่าเจ้าหน้าที่อาวุโสของอิหร่านกล่าวว่าการใช้อาวุธนิวเคลียร์ไม่สอดคล้องกับกฎหมายอิสลาม แต่ยังกล่าวถึงถ้อยแถลงของอดีตเจ้าหน้าที่อิหร่านที่เสนอว่าเตหะรานมีขีดความสามารถครบถ้วนในการผลิตอาวุธนิวเคลียร์ในขณะนี้ รายงานระบุว่า

แม้ว่ากิจกรรมการเสริมสมรรถนะภายใต้การดูแลจะไม่ถูกห้าม แต่อิหร่านเป็นประเทศที่ไม่ใช่รัฐอาวุธนิวเคลียร์เพียงประเทศเดียวในโลกที่กำลังผลิตและสะสมยูเรเนียมที่เสริมสมรรถนะถึง 60% ซึ่งยังคงเป็นเรื่องที่น่ากังวลอย่างยิ่ง