อาจารย์ศิลปากรตอบให้ 'ทำไมต้องทำขวัญข้าว' ยกเคส ญี่ปุ่น-จีน เทียบ 'นาตาแฮก'

อาจารย์ศิลปากรตอบให้ ‘ทำไมต้องทำขวัญข้าว’ ยกเคส ญี่ปุ่น-จีน เทียบ ‘นาตาแฮก’

เมื่อวันที่ 31 พฤษภาคม เครือมติชน นำโดย ‘เทคโนโลยีชาวบ้าน’ ร่วมกับ กรมการข้าว ภายใต้กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ พร้อมด้วยพันธมิตร จัดงาน ‘มหัศจรรย์ข้าวไทย 2024’ ที่ชั้น 5 สามย่านมิตรทาวน์ฮอลล์ ศูนย์การค้าสามย่านมิตรทาวน์

โดย ภายในงานได้มีการยกทัพ 20 พันธุ์ข้าว GI และข้าว GI พันธุ์ใหม่มาให้ประชาชาได้ชิม พร้อม 15 กิจกรรมไฮไลต์-เวทีทอล์กจากกูรูเรื่องข้าว-เวทีสาธิตเมนูสุดพิเศษจากข้าว และ 100 ร้านค้าเด็ด

ผู้สื่อข่าวรายงานบรรยากาศเมื่อเวลาประมาณ 17.00 น. ในเวที ‘เล่าเรื่องข้าวผ่านหนังสือ โดย ผศ.คมกฤช อุ่ยเต็กเค่ง หรือ เชฟหมี อาจารย์ภาควิชาปรัชญา คณะอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร นำเสนอเรื่องราวผ่านเล่ม ‘ข้าวไพร่ข้าวเจ้าของชาวสยาม’

ในตอนหนึ่ง ผศ. คมกฤช กล่าวว่า ข้าว พืชพรรณ ธัญญาหาร ข้าวของเครื่องใช้ บ้าน เมิง ปศุสัตว์ รวมถึงจอบ เสียม ครก สาก เครื่องมือทำมาหากิน ก็ล้วนมี ‘ขวัญ’ ซึ่งเป็นพลังชีวิต ทำให้สิ่งนั้นเจริญเติบโต

“ข้าวมีขวัญ พอเริ่มปลูกปุ๊บ ตั้งท้อง ออกรวง เหมือนผู้หญิง เพราะฉะนั้น จึงตัองทำขวัญข้าว ทำขวัญให้แแม่ข้าว ให้พลังชีวิต แล้วพอเก็บเกี่ยว ขึ้นยุ้งฉาง ก็ต้องทำขวัญอีกรอบหนึ่ง เรียกขวัญมาให้อยู่กับข้าว

นอกเหนือจากการทำขวัญข้าว ในสังคมเกษตร ก็ทำขวัญควายด้วย เหมือนกับทำขวัญคน ทำขวัญนาก็มี ซึ่งต่อมากลายเป็นพิธีแรกนาขวัญ

คนโบราณมองเรื่องข้าวอย่างลึกซึ้ง ว่าเราไปเอาชีวิตเขามากิน เขาต้องตกอกตกใจเป็นธรรมดา เพราะฉะนั้น การจะไปเพาะปลูกเกี่ยว หว่านไถ ต้องทำขวัญ” ผศ.คมกฤช กล่าว

จากนั้น ผศ.คมกฤช กล่าวถึง ‘นาตาแฮก’ ซึ่งหมายถึง การทำ ‘นาแรก’ ธรรมเนียมนี้มีความน่าสนใจ เพราะในญี่ปุ่นก็ทำเช่นกัน ทั้งนี้ ไม่แน่ใจว่าญี่ปุ่นมีความเชื่อเรื่องขวัญหรือไม่ แต่จีน มี ญี่ปุ่นอาจรับจากจีนด้วยก็เป็นได้

“ญี่ปุ่นมีธรรมเนียมอย่างหนึ่ง คือการปลูกข้าวในเจ้ากิน คือ เทพเจ้า บริเวณศาลเจ้าอิเสะซึ่งเก่าแก่ที่สุดในญี่ปุ่น มีนาข้าว เป็นนาหลวง มีพันธุ์ข้าวเฉพาะ องค์พระจักรพรรดิต้องทรงหว่านข้าว เหมือนแรกนาขวัญของเรา พอข้าวเติบโตถึงเวลาเก็บเกี่ยว ผลผลิตแรกของนานั้น ต้องนำไปถวายศาลเจ้าอิเสะ อีกส่วนหนึ่ง พระจักรพรรดิทรงนำไปเสวย สามัญชนกินไม่ได้ ธรรมเนียมนี้น่าสนใจ ความคิดที่ว่าข้าวเป็นของศักดิ์สิทธิ์ ของสำคัญ คนระดับผู้นำรัฐต้องไปหว่านไถ จีนก็มีเช่นกัน โดยมีแนวคิดมาจากนาตาแฮก หรือการทำนาแรก นาสิริมงคลที่ทำให้วิญญาณบรรพชน แล้วพอเหลือ เราจึงค่อยนำมากิน” ผศ.คมกฤช กล่าว

จากนั้น ผศ.คมกฤช กล่าวถึงข้อเสนอเรื่องคำ ‘ข้าวเจ้า’ ว่า บางท่านเสนอว่า มาจากคำว่า ข้าวเหลือเจ้า คือ เมื่อเหลือจากเจ้าแล้วเราจึงได้กิน สำหรับพิธีแรกนาขวัญ มีมานานแล้ว เดิมเป็นพิธีชาวบ้าน โดยพัฒนามาจาก ‘นาตาแฮก’ ปรากฏร่องรอยทั้งในคำว่า แรก คือ แฮก และคำว่า นาขวัญ ซึ่งเป็นความเชื่อพื้นเมืองในอุษาคเนย์ หรือเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ไม่ได้มาจากอินเดียแน่นอน

ผศ. คมกฤช กล่าวว่า สำหรับเรื่อง ‘พระแม่โพสพ’ น่าสนใจ ชื่อท่านเหมือนเป็นแขก แต่แท้จริงแล้ว ไม่มีในตำราแขก ยืนยันได้ ทั้งของฮินดู และพุทธ ไม่มีเทพ เทวดา นามว่า โพสพ แสดงว่าเป็น ‘ผีพื้นเมือง’

“อธิบายให้ง่ายที่สุดคือ พระแม่โพสพ เป็น ผีข้าว ที่เป็นผู้หญิง เราอาจจะเรียกแม่ข้าว หรืออะไรก็ตามแต่ ต่อมา เรายืมคำว่า ไพสพ ซึ่งถ้าเปิดดูกฎหมายสมัยกรุงศรีอยุธยา และโคลงทวาทศมาส จะพบคำนี้ อย่างไรก็ตาม ไพสพ สมัยอยุธยา ไม่ใช่ผู้หญิง แต่เป็นคำเรียกเทพเจ้าฮินดู ซึ่งปัจจุบันเรารู้จักในชื่อ เวสสุวรรณ” ผศ. คมกฤช กล่าว

ผศ. คมกฤช กล่าวต่อไปว่า ในสมัยโบราณ มีการ ‘เผาซังข้าว’ ส่งพระไพสพ จึงมีการนำชื่อพระไพสพ มาสวมกับ ‘ผีแม่ข้าว’ กลายเป็นว่า มีการเรียกแม่ข้าวว่า พระไพสพ ต่อมา เพี้ยนเป็น ‘พระโพสพ’

“ถามว่า พระแม่โพสพคืออะไร ตอบได้อย่างชัดเจนเลยว่า คือ ผีแม่ข้าว ในศาสนาพื้นเมืองของเราเอง เพียงแต่หยิบยืมชื่อให้ฟังดูเป็นเทพ เพราะเราเชื่อในธรรมชาติ และขวัญซึ่งเป็นวิญญาณแบบแขกก็ไม่ใช่ ความเชื่อแบบพื้นเมืองของเรา คือ พราหมณ์ พุทธ ผี เพราะฉะนั้น พระแม่โพสพ คือ ผีแม่ข้าวที่เรานับถือมาแต่ปู่ ย่า ตา ยาย” ผศ.คมกฤช กล่าว

ทั้งนี้ งาน ‘มหัศจรรย์ข้าวไทย 2024’ จัดขึ้นระหว่างวันที่ 31 พฤษภาคม – 2 มิถุนายน 2567 เวลา 10.00 – 20.00 น. ที่ชั้น 5 สามย่านมิตรทาวน์ฮอลล์ ศูนย์การค้าสามย่านมิตรทาวน์ เดินทางสะดวกด้วยรถไฟฟ้าใต้ดินสายสีน้ำเงิน สถานีสามย่าน (BL27)

เชฟหมี ตอบชัดๆ ‘แม่โพสพ’ คือ ‘ผีแม่ข้าว’ พุทธไม่มี อินเดียไม่ปรากฏ แต่โยงท้าวเวสสุวรรณ!

อ่านข่าวต้นฉบับได้ที่ : อาจารย์ศิลปากรตอบให้ ‘ทำไมต้องทำขวัญข้าว’ ยกเคส ญี่ปุ่น-จีน เทียบ ‘นาตาแฮก’

ติดตามข่าวล่าสุดได้ทุกวัน ที่นี่
– Website : https://www.matichon.co.th