“หลวงประดิษฐ์มนูธรรม” บรรดาศักดิ์ที่ครั้งหนึ่งใช้เรียกแทนชื่อ “ปรีดี พนมยงค์” มาจากอะไร?

ภาพวาด ปรีดี พนมยงค์ ที่โรงเรียนอยุธยาวิทยาลัย จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

ก่อนที่ จอมพล ป. พิบูลสงคราม จะยกเลิกการใช้บรรดาศักดิ์ ใน พ.ศ. 2484 บุคคลที่เป็นข้าราชการระดับสูงล้วนแต่มีบรรดาศักดิ์ของตนเอง และมักใช้เรียกแทนชื่อจริง คนทั่วไปจะเรียกพวกเขาด้วยบรรดาศักดิ์ที่ได้รับมา หนึ่งในนั้นก็คือ “ปรีดี พนมยงค์” แกนนำคณะราษฎร และอดีตนายกรัฐมนตรีของไทย ที่ครั้งหนึ่งผู้คนเรียกเขาว่า“หลวงประดิษฐ์มนูธรรม”

ทำไม ปรีดี พนมยงค์ ถึงได้รับบรรดาศักดิ์ “หลวงประดิษฐ์มนูธรรม”?

อย่างที่ทราบกันว่าในสมัยที่ไทยยังปกครองด้วยระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ผู้ที่เข้ารับราชการจะได้รับพระราชทาน“บรรดาศักดิ์”

บรรดาศักดิ์ของแต่ละคนจะเกี่ยวข้องกับตำแหน่งหน้าที่การงานของบุคคลนั้น ๆ ถ้าให้ยกตัวอย่างก็เช่น ปรีดี พนมยงค์

หากย้อนเส้นทางการศึกษา เขาสำเร็จการศึกษาด้านกฎหมาย ได้ดุษฎีบัณฑิตทางกฎหมาย หรือที่เรียกว่า Docteur en Droit ฝ่ายเนติศาสตร์ จากมหาวิทยาลัยปารีส

เมื่อกลับมารับราชการที่ไทย ใน พ.ศ. 2470 ก็เข้าทำงานในตำแหน่งฝึกหัดการพิจารณาพิพากษาคดีในศาล ทั้งยังว่าความในกรมอัยการ

จากนั้นได้รับการบรรจุในตำแหน่งผู้ช่วยเลขานุการ ในกรมร่างกฎหมายของกระทรวงยุติธรรม ทั้งปรีดียังเป็นอาจารย์สอนกฎหมายให้กับโรงเรียนกฎหมายอีกด้วย

ด้วยคุณประโยชน์นานาประการที่อดีตนายกรัฐมนตรีไทยคนนี้ทำเพื่อชาติบ้านเมือง พระยาจินดาภิรมย์ (จิตร ณ สงขลา) ซึ่งตอนนั้นดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงยุติธรรม จึงมีหนังสือเรียนถึงเจ้าพระยามหิธร ราชเลขาธิการ ในพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 ว่าจะเสนอความชอบขอพระราชทานบำเหน็จให้แก่ข้าราชการในงานเฉลิมพระชนมพรรษา

ภายในนั้นมีรายชื่อของข้าราชการอยู่จำนวนหนึ่ง แต่ที่ท่านเห็นว่าสมควรจะขอพระราชทานพระมหากรุณาธิคุณเป็นพิเศษ ก็คือ ปรีดี พนมยงค์

ก่อนจะระบุไว้ตอนท้ายของหนังสือที่ส่งไปว่า “ถ้าแม้เจ้าคุณเห็นว่าไม่เป็นการนอกเหนือและมีเหตุผลพอที่จะขอพระราชทานพระมหากรุณาเป็นพิเศษได้แล้ว ข้าพเจ้าขอพระราชทานให้นายปรีดีเปนหลวงประดิษฐ์มนูธรรม”

บรรดาศักดิ์ดังกล่าว อย่างที่บอกไว้ว่าเกี่ยวข้องกับตำแหน่งหน้าที่ของบุคคลนั้น ๆ ซึ่ง ปรีดี พนมยงค์ ทำหน้าที่ในกรมร่างกฎหมาย หากวิเคราะห์คำว่า“ประดิษฐ์มนูธรรม”(หลวงคือบรรดาศักดิ์ข้าราชการ สูงกว่าขุน ต่ำกว่าพระ) จะเห็นว่าไทยมีคัมภีร์กฎหมายดั้งเดิมที่ใช้สืบกันมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา นั่นคือ “พระธรรมศาสตร์” หรือ“มนูธรรมศาสตร์”

นอกจากนี้ คนในวงการกฎหมายไทยยังนับถือ “พระมโนสาราจารย์” ผู้แต่งคัมภีร์พระธรรมศาสตร์

เมื่อเป็นเช่นนี้จึงทำให้เกิดบรรดาศักดิ์ “ประดิษฐ์มนูธรรม” ที่แปลว่า ผู้ประดิษฐ์/ร่างมนูธรรมศาสตร์หรือกฎหมาย และรัชกาลที่ 7 ได้พระราชทานให้เป็นบรรดาศักดิ์ของนายปรีดี พนมยงค์ ในเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2471 ซึ่งเหมาะสมกับหน้าที่การงานของปรีดีในขณะนั้นเป็นอย่างดี

ปรีดีใช้บรรดาศักดิ์นี้ตั้งแต่บัดนั้นเป็นต้นมา จนเมื่อถึงยุค จอมพล ป. พิบูลสงคราม ก็เกิดการยกเลิกบรรดาศักดิ์ ใน พ.ศ. 2484

เป็นอันสิ้นสุดการใช้บรรดาศักดิ์ของนายปรีดี พนมยงค์

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่

อ้างอิง :

https://www.facebook.com/share/p/1BMtB8BCf2/

https://www.facebook.com/share/p/1FYoJjzygQ/

https://pridi.or.th/th/content/2021/04/680

https://pridi.or.th/th/content/2025/01/2303

https://www.thaigov.go.th/aboutus/history/primeminister/27

เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 17 เมษายน 2568

อ่านข่าวต้นฉบับได้ที่ : “หลวงประดิษฐ์มนูธรรม” บรรดาศักดิ์ที่ครั้งหนึ่งใช้เรียกแทนชื่อ “ปรีดี พนมยงค์” มาจากอะไร?