รับฟรี! “ชุดตรวจพยาธิใบไม้ตับ” ที่ร้านยา-คลินิกแล็บ

ผศ.ดร.นพ.อรรถพล ติตะปัญ หัวหน้าศูนย์ความเป็นเลิศทางการแพทย์ โรคมะเร็งท่อน้ำดี โรงพยาบาลศรีนครินทร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น และรองประธานมูลนิธิมะเร็งท่อน้ำดี เปิดเผยว่า มะเร็งท่อน้ำดี เป็นโรคร้ายที่คุกคามสุขภาพของประชาชนเอย่างมาก ปัจจัยที่ทำให้เกิดโรคพบว่า เกิดจากร่างกายได้รับเชื้อพยาธิใบไม้ตับผ่านการรับประทานอาหาร โดยเฉพาะปลาน้ำจืดเกล็ดขาว เช่น ปลาตะเพียนที่ไม่ผ่านการปรุงให้สุก ลาบปลาดิบ หรือกินแบบกึ่งสุกกึ่งดิบ

รวมไปถึงการกินส้มตำปลาร้า ที่น้ำปลาร้าไม่ได้ผ่านการต้มสุก ทำให้อาหารเหล่านี้ยังมีเชื้อพยาธิใบไม้ตับสะสมและไม่ได้ถูกกำจัดไปจากความร้อน เมื่อกินเข้าไปจะเกิดการสะสมของพยาธิใบไม้ตับที่ท่อน้ำดี เมื่อทิ้งไว้เป็นระยะเวลานาน พยาธิจะเกิดความหนาเป็นก้อนและกลายเป็นมะเร็งท่อน้ำดีในที่สุด

ปัจจุบันเทคโนโลยีการรักษาสามารถรักษามะเร็งท่อน้ำดีให้หายขาดได้ หากตรวจพบตั้งแต่ระยะแรก มีโอกาสหายถึง 90% การตรวจคัดกรองจึงสำคัญอย่างมากที่ประชาชนกลุ่มเสี่ยงจะต้องตรวจเป็นประจำอย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง เพราะหากปล่อยให้ร่างกายมีเชื้อหรือไข่พยาธิใบไม้ตับสะสมนาน 5 - 10 ปี อาจเป็นมะเร็งท่อน้ำดีได้

อีกทั้งหากคัดกรองแล้วพบว่ามีความเสี่ยงของมะเร็ง แพทย์จะได้เจาะเลือดและซีทีสแกนเพื่อยืนยันและเข้าสู่กระบวนการรักษาเร็วที่สุด ซึ่งขอย้ำว่ามะเร็งท่อน้ำดีรักษาได้ แต่หากตรวจเจอในระยะแรกเท่านั้น แต่ส่วนใหญ่ผู้ป่วยที่ตรวจพบ จะเป็นมะเร็งระยะท้ายที่รักษาได้ยากหรือรักษาไม่ได้แล้ว

ขณะที่ รศ.ดร.วัชรินทร์ ลอยลม ผู้อำนวยการสถาบันวิจัยมะเร็งท่อน้ำดี มหาวิทยาลัยขอนแก่น และเลขาธิการมูลนิธิมะเร็งท่อน้ำดี กล่าวเสริมว่า ปัจจุบันการแก้ปัญหามะเร็งท่อน้ำดี คือ การตรวจคัดกรองประชาชน และกลุ่มเสี่ยงเพื่อหาเชื้อพยาธิใบไม้ตับก่อนลุกลามเป็นมะเร็งท่อน้ำดี เพราะเมื่อตรวจเจอเชื้อพยาธิก่อนจะได้กินยาตามน้ำหนักตัวเพื่อกำจัดออกไป แต่การตรวจคัดกรองแต่เดิมจะใช้วิธีการตรวจผ่านอุจจาระ เพื่อหาไข่ของพยาธิใบไม้ตับผ่านกล้องจุลทรรศน์ แต่ปัจจุบันพบว่าจำนวนไข่พยาธิใบไม้ตับเปลี่ยนไปที่มีขนาดเล็ก และมีความหนาแน่นน้อยลงทำให้ตรวจเจอได้ยาก และทำให้ขาดความแม่นยำในการคัดกรองด้วย

อย่างไรก็ตาม สถาบันมะเร็งท่อน้ำดี มหาวิทยาลัยขอนแก่น ได้คิดค้น “ชุดตรวจพยาธิใบไม้ตับสำเร็จรูปชนิดเร็ว” (OV-RDT) ผ่านทางปัสสาวะขึ้นมาสำเร็จ ซึ่งทำได้ง่ายเหมือนกับการตรวจการตั้งครรภ์ เริ่มจากเก็บปัสาสาวะ หยดน้ำยาจากชุดตรวจ และรอผล 5 - 10 นาที หากพบผลขึ้น 2 ขีด จะบ่งบอกได้ว่าในร่างกายมีพยาธิใบ้ไม้ตับอยู่

ซึ่งจะต้องรับประทานยาเพื่อกำจัดออกไป และต้องเฝ้าระวังพฤติกรรมการกินไม่ให้ติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับซ้ำ เพราะจะยิ่งเพิ่มความเสี่ยงเป็นมะเร็งได้ในอนาคต หรือหากพบพยาธิใบไม้ตับ และยังมีอาการอื่นร่วมด้วย เช่น ตัวเหลือง เจ็บท้อง น้ำหนักลด ก็จะได้เข้าสู่การตรวจคัดกรองมะเร็งท่อน้ำดีเพื่อยืนยันโรค และเข้าสู่การรักษา

รศ.ดร.วัชรินทร์ กล่าวอีกว่า ขณะนี้ชุดตรวจตรวจพยาธิใบไม้ตับสำเร็จรูปชนิดเร็ว (OV-RDT) บรรจุเป็นสิทธิประโยชน์ในระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (บัตรทอง 30 บาท) แล้ว เพื่อให้กลุ่มเสี่ยงในทุกสิทธิการรักษาเข้าถึงการตรวจหาพยาธิใบไม้ตับโดยไม่มีค่าใช้จ่ายได้สะดวกมากยิ่งขึ้น โดยสามารถรับชุดตรวจได้ที่ร้านยา รวมถึงคลินิกเทคนิคการแพทย์ (คลินิกแล็ป) ที่เป็นหน่วยบริการในระบบบัตรทอง

ที่ผ่านมาพบว่าเมื่อตรวจคัดกรองหาพยาธิใบไม้ตับและพบกลุ่มเสี่ยงที่เข้ารับการตรวจยืนยันมะเร็งท่อน้ำดีเพิ่มเติม และทำให้เจอผู้ป่วยมะเร็งในระยะแรกได้ถึง 80% และเข้าสู่กระบวนการรักษาได้อย่างรวดเร็ว ซึ่งหากขยายใช้ชุดตรวจนี้ให้ครอบคลุมเชื่อว่ากลุ่มเสี่ยงพยาธิใบไม้ตับในประเทศไทยที่มีประมาณ 10 ล้านคน จะเข้าถึงการคัดกรองได้มากขึ้น

ด้าน ทพ.อรรถพร ลิ้มปัญญาเลิศ รองเลขาธิการสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) กล่าวว่า พยาธิใบไม้ตับเป็นปัจจัยสำคัญของการเกิดโรคมะเร็งท่อน้ำดี ในประเทศไทยมีผู้เสียชีวิตจากโรคนี้สูงถึง 1.4 หมื่นคนต่อปี

จากการจัดเก็บข้อมูลของ สปสช. พบด้วยว่าในประชากร 1 แสนคน จะเจอผู้ป่วยมะเร็งท่อน้ำดีสูงถึง 85 คน ทำให้พยาธิใบไม้ตับ และมะเร็งท่อน้ำเป็นอีกภัยใกล้ตัวของประชาชน

โรคนี้ป้องกันได้จากการปรับพฤติกรรมการกินอาหาร โดยเฉพาะอาหารจากปลาน้ำจืดต่างๆ เช่น ปลาตะเพียนที่ต้องปรุงสุกผ่านความร้อนทุกครั้งก่อนรับประทาน

ความร้อนจะทำลายเชื้อ และไข่พยาธิใบไม้ตับที่อาศัยอยู่ในปลาน้ำจืดเหล่านี้ให้หมดไปได้ เป็นการป้องกันพยาธิใบไม้ตับที่เป็นสาเหตุของมะเร็งท่อน้ำดีทีได้ผล อีกด้านประชาชนก็ต้องตรวจคัดกรองหาเชื้อพยาธิใบไม้ตับอยู่เป็นประจำและมีความต่อเนื่อง อย่างน้อยปีละ 1 ครั้งเพื่อลดความเสี่ยงของมะเร็งท่อน้ำดีในอนาคต

ทั้งนี้ ประชาชนไทยที่อายุ 15 ปีขึ้นไปทุกสิทธิ ที่คิดว่ามีความเสี่ยงจะมีเชื้อพยาธิใบไม้ตับ เช่น ชื่นชอบกินอาหารสุกๆ ดิบๆ เคยมีประวัติการกินยาถ่ายพยาธิมาก่อน หรือเคยติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับมาก่อน สามารถขอรับชุดตรวจตรวจพยาธิใบไม้ตับสำเร็จรูปชนิดเร็ว (OV-RDT) ได้ที่ร้านยา คลินิกแล็ปที่เป็นหน่วยบริการของ สปสช. รวมถึงสถานพยาบาลของรัฐได้ทุกที่ โดยไม่มีค่าใช้จ่าย ซึ่งเป็นอีกทางเลือกสำหรับประชาชนในการคัดกรอง และดูแลุสุขภาพของตนเองเพื่อป้องกันโรคร้ายนี้ได้