“พระราชชายา” เป็นหนึ่งในฐานันดรศักดิ์ของพระมเหสีเทวี สมัยรัชกาลที่ 5 ที่มีการสถาปนาแก่พระภรรยาเจ้า ซึ่งสมัยรัตนโกสินทร์ “เจ้าดารารัศมี” เป็นพระองค์แรกและพระองค์เดียวที่ได้รับพระฐานันดรศักด์ดังกล่าว
พระภรรยาเจ้า
พระภรรยาเจ้าในรัชกาลที่ 5 มีทั้งหมด 9 พระองค์ (เรียงลำดับตามการประสูติพระราชโอรส/พระราชธิดาพระองค์แรก) ได้ดังนี้
1. พระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าทักษิณชา นราธิราชบุตรี 2. พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาคย์นารีรัตน์ 3. พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าอุบลรัตนนารีนาค 4. พระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระราชเทวี 5. สมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนา พระบรมราชเทวี 6. สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี 7. สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระบรมราชินีนาถ 8. พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ 9. เจ้าดารารัศมี พระราชชายา
พระภรรยาเจ้าทั้ง 9 พระองค์ข้างต้นทรงมีพระฐานันดรศักดิ์ของพระมเหสีเทวีทั้งหมดดังนี้
พระบรมราชินีนาถ มีพระภรรยาเจ้าที่ดำรงพระฐานันดรศักดิ์นี้ 1 พระองค์ คือ สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระบรมราชินีนาถ
พระบรมราชเทวี มีพระภรรยาเจ้าที่ดำรงพระฐานันดรศักดิ์นี้ 2 พระองค์ คือ สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี และสมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนา พระบรมราชเทวี
พระราชเทวี มีพระภรรยาเจ้าที่ดำรงพระฐานันดรศักดิ์นี้ 1 พระองค์ คือ พระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระราชเทวี
พระอรรคชายาเธอ มีพระภรรยาเจ้าที่ดำรงพระฐานันดรศักดิ์นี้ 3 พระองค์ คือ พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าอุบลรัตนนารีนาค, พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาคย์นารีรัตน์ และพระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์
พระราชชายา มีพระภรรยาเจ้าที่ดำรงพระฐานันดรศักดิ์นี้ 1 พระองค์ คือ เจ้าดารารัศมี พระราชชายา
ส่วนพระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าทักษิณชา นราธิราชบุตรี ไม่มีการเฉลิมพระยศในตำแหน่งมเหสีเทวี ด้วยทรงพระประชวรสูญเสียพระสติ หลังจากพระราชโอรสสิ้นพระชนม์ พระองค์ก็ไม่อาจรับราชการได้อีกต่อไป
สถาปนา “เจ้าดารารัศมี”
เมื่อคราวเจ้าดารารัศมีเสด็จกลับเชียงใหม่ครั้งแรกใน พ.ศ. 2451 รัชกาลที่ 5 ทรงสถาปนาเจ้าดารารัศมีขึ้นเป็น “เจ้าดารารัศมี พระราชชายา” ด้วยอาจมีพระราชประสงค์ให้เจ้าดารารัศมีเป็นพระภรรยาเจ้าที่มีฐานันดรศักดิ์ ได้แสดงบทบาท “ผู้แทนพระองค์” ในการเสด็จเยือนแผ่นดินล้านนา
ดังความในพระราชหัตถเลขาที่มีไปถึงพระยาอนุชิตชาญชัย ลงวันที่ 15 มกราคม ร.ศ. 127 (พ.ศ. 2451) ตอนหนึ่งว่า “…การที่นางดาราขึ้นไปนี้ ในตำแหน่งบรรดาศักดิ์พระอรรคชายา ไม่ใช่ไปอย่างเปนน้องเจ้าเมืองเชียงใหม่อย่างเดียว เพราะฉะนั้นให้รักษาน่าที่แลบรรดาศักดิ์ตามสมควรแก่ตำแหน่ง…”
การสถาปนาฐานันดรศักดิ์ของเจ้านาย โดยทั่วไปจะมีประกาศเป็นพระบรมราชโองการฯ แล้วบันทึกไว้ในจดหมายเหตุพระราชกิจรายวัน
หากกรณีของเจ้าดารารัศมีนั้น การสืบค้นจากจดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในรัชกาลที่ 5 และพระราชกิจจานุเบกษาในรัชกาลที่ 5 ในช่วงเวลาที่กล่าวถึง (พ.ศ. 2451) กลับไม่ปรากฏข้อมูลที่ให้รายละเอียดเกี่ยวกับการสถาปนาเจ้าดารารัศมีแต่อย่างใด
อ่านเพิ่มเติม :
- เจ้าดารารัศมี พระภรรยาเจ้าในรัชกาลที่ 5 สิ้นพระชนม์ด้วยสาเหตุใด?
- นครเชียงใหม่โบราณไม่ได้มีเฉพาะแค่เวียงในคูเมืองเท่านั้น!
สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่
อ้างอิง :
รศ. นพ. จิรวัฒน์ อุตตมะกุล. “อธิบายว่าด้วยเรื่อง ‘พระภรรยาเจ้า’ ” ใน, ศิลปวัฒนธรรม พฤษภาคม 2564.
สมฤทธิ์ ลือชัย. “การเมืองและเรื่องที่ลือในพระประวัติเจ้าดารารัศมี” ใน, ศิลปวัฒนธรรม มกราคม 2568.
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 12 มีนาคม 2568.
อ่านข่าวต้นฉบับได้ที่ : “พระราชชายา” พระฐานันดรศักดิ์ที่รัชกาลที่ 5 ทรงสถาปนาให้ “เจ้าดารารัศมี” เพราะอะไร
ติดตามข่าวล่าสุดได้ทุกวัน ที่นี่
– Website : https://www.silpa-mag.com