โจรกรรมประติมากรรม ถ้ำเขาถมอรัตน์ เมืองศรีเทพ จ.เพชรบูรณ์

ลักลอบสกัดตัดเศียร เฉือนพระพักตร์พระพุทธรูปและพระโพธิสัตว์ แล้วโจรกรรมไป ราว พ.ศ.2510 จากภาพสลักในถ้ำบนเขาถมอรัตน์ อ.ศรีเทพ จ.เพชรบูรณ์

เป็นที่รับรู้ไม่มากในหมู่นักค้าของเก่าและนักโบราณคดีไทย เพราะสมัยนั้นยังอยู่ในวงจำกัดขนาดกระจิริดมากๆ เฉพาะกรมศิลปากรและคณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร

ลือเล่าเม้าธ์กันภายในว่าฝรั่งผู้มีอิทธิพลคนหนึ่งมีส่วนเกี่ยวข้องอย่างสำคัญ แต่ไม่เคยพบหลักฐานยืนยันตามที่เม้าธ์นั้น

ฝรั่งคนนี้อยู่ในแวดวงงานลับทางการเมืองของสหรัฐ ช่วงสงครามเย็น แล้วจู่ๆ หายตัวไปจนบัดนี้ยังไม่พบ แวดวงนักค้าของเก่ากับนักโบราณคดีทางการยิ่งลือสนั่นว่าเป็นผลกรรมจากโจรกรรมทำลายประติมากรรมในถ้ำเขาถมอรัตน์

เมืองศรีเทพ ชุมทางเส้นทางการค้าโบราณ

เมืองศรีเทพเติบโตและมั่งคั่ง ตั้งแต่สมัยเริ่มแรกของการค้าโลก (โบราณคดีไทย เรียกสมัยทวารวดี) ราว 1,500 ปีมาแล้ว เมื่อเรือน พ.ศ.1000

เหตุที่เติบโตมั่งคั่ง เพราะเมืองศรีเทพตั้งอยู่บนพื้นที่ชุมทางเส้นทางการค้าทางไกลภายในภาคพื้นทวีป แล้วมีหลายช่องทางเคลื่อนไหวโยกย้ายสะดวกลงถึงอ่าวไทยและอ่าวเมาะตะมะ ไปสู่บ้านเมืองดินแดนห่างไกล แล้วแลกเปลี่ยนค้าขายกับจีน, อินเดีย, ตะวันออกไกล

ก่อนหน้านั้น เมืองศรีเทพเป็นชุมชนสองฝั่งแม่น้ำป่าสัก มีแลนด์มาร์กหลักหมายเป็นภูเขาศักดิ์สิทธิ์ เรียกสมัยหลังว่าเขาถมอรัตน์ ราว 3,000 ปีมาแล้ว

เส้นทางการค้าโบราณ ผ่านเมืองศรีเทพ

เมืองศรีเทพ เติบโตเป็นเมืองใหญ่มหึมาระดับรัฐมโหฬารพันลึก ด้วยการค้าข้ามภูมิภาค เครือข่ายการค้าโลก

เพราะตั้งอยู่บนพื้นที่ต่อกันระหว่างที่ราบลุ่ม (ภาคกลาง) กับที่ราบสูง (ภาคอีสาน)เป็นชุมทางเส้นทางคมนาคมการค้าภายในภาคพื้นทวีป กับเชื่อมโยงภายนอกถึงจีน, อินเดีย, ตะวันออกกลาง ฯลฯ

เส้นทางคมนาคมที่มาชุมกันตรงเมืองศรีเทพ ได้แก่

1.แม่น้ำป่าสัก ต้นน้ำอยู่ จ.เลย ริมแม่น้ำโขง เข้าถึงแหล่งทรัพยากรเวียงจัน, หลวงพระบาง, สิบสองพันนา, ยูนนาน

2.แม่น้ำชี-มูล ต้นน้ำอยู่ จ ชัยภูมิ และ จ.นครราชสีมา ไหลลงแม่น้ำโขง จ.อุบลราชธานี เข้าถึงแหล่งทรัพยากรทางเมืองจำปาสัก แล้วเชื่อมถึงอ่าวตังเกี๋ย เวียดนาม

วัฒนธรรมแบบทวารวดี จากลุม่น้ำเจ้าพระยาแผ่ขยายถึงที่ราบสูง ได้แก่ พระนอน และธรรมจักร

ชื่อศรีเทพ

“ศรีเทพ” เป็นชื่อเก่าสมัยต้นอยุธยา พบในพระไอยการตำแหน่งนาพลเรือน มีตำแหน่ง “หมอศรีเทพ” กรมหมอช้าง [คู่กับ “หมอศรีทณ” (ศักดินา 200)]

นอกจากนั้นยังพบชื่อ “พันบุตรศรีเทพ” (สมัยพระไชยราชา กับแม่อยู่หัวศรีสุดาจันทร์) เกี่ยวข้องกับกำลังคนบ้านมหาโลก ลุ่มน้ำป่าสัก เชื้อสายเจ้านายเมืองละโว้ (ลพบุรี)

แต่เป็นคำเดียวกับชื่อเมืองศรีเทพหรือไม่? ยังไม่พบหลักฐานเชื่อมโยง

เมืองศรีเทพ เป็นชื่อถูกเรียกสมัยหลังเมื่อเมืองนี้ลดความสำคัญจนเกือบรกร้าง ส่วนชื่อเดิมแท้จริงว่ายังไง? ไม่พบหลักฐาน

ทวารวดีศรีเทพ

เมืองศรีเทพ แปลว่า เมืองเทวดา หมายถึง “กรุงเทพทวารวดี” ก็ได้ เพราะ

1.สอดคล้องกับชื่อทางการของรัฐอยุธยา มีคำต้นว่า “กรุงเทพทวารวดี (ศรีอยุธยา)”

2.ประติมากรรมพระกฤษณะ พบหลายองค์ในเมืองศรีเทพ (ต่างจากเมืองทวารวดีอื่นๆ ในไทยไม่เคยพบ)

พระกฤษณะ เป็นเทพกษัตริย์ครองนครพระกฤษณ์ ชื่อ ทวารวดี

หรือ กรุงทวารวดี ก็คือนครพระกฤษณ์ เป็นเมืองของพระกฤษณะ (อวตารปางหนึ่งของพระวิษณุ หรือพระนารายณ์)

“ทวารวดี” ของพระกฤษณะ เป็นนามศักดิ์สิทธิ์ในอุดมคติของบ้านเมืองสมัยแรกๆ ชื่อ “ทวารวดี” จึงมีทั่วไปทั้งในไทยและในกัมพูชา ส่วนสมัยหลังจากนั้นนครศักดิ์สิทธิ์เปลี่ยนเป็น “อยุธยา” ของพระราม

คนกับหมา เป็นศพฝังด้วยกัน

หมาที่ถูกทำให้ตายกลายเป็นผีขวัญหมานำทางผีขวัญคนชั้นนำ ไปสู่โลกหลังความตายของบรรพชน แล้วรวมพลังสิงสู่อยู่กับแถนฟ้าหรือผีฟ้า เพื่อปกป้องคุ้มครองฝูงคนที่ยังมีชีวิตในชุมชนต่อไป

จึงพบโครงกระดูกหมาในหลุมศพของคนชั้นนำ ทั้งที่เมืองศรีเทพและที่อื่นๆ ได้แก่ บ้านเชียง (อุดรธานี), บ้านโนนวัด (นครราชสีมา) เป็นต้น

นอกจากนั้นยังพบภาพเขียนรูปหมาบนเพิงผาและผนังถ้ำหลายแห่ง แต่ที่สำคัญมาก อยู่เขาจันทน์งาม อ.สีคิ้ว จ.นครราชสีมา

พระสุริยเทพ จัดแสดงในพิพิธภัณฑสถาน นอร์ตัน ไซมอน แคลิฟอร์เนีย สหรัฐพระสุริยเทพ สวมหมวกแปดเหลี่ยม มียอดสูงขึ้นไปเป็นชั้นๆ มีประภามณฑลอยู่เบื้องหลัง และมีผมสยายเป็นลวดลายบนประภามณฑล ยืนตริภังค์ (เอียงตน) นุ่งผ้าโจงกระเบนสั้น

เศียรถูกลักลอบนำออกจากไทยไปก่อน ต่อมาลักลอบส่วนองค์ออกตามไป แล้วรับซื้อไว้ทั้งสองชิ้นมาต่อกันโดยพิพิธภัณฑสถาน นอร์ตัน ไซมอน แคลิฟอร์เนีย สหรัฐ

[ภาพและเรื่องโดยสรุป จากหนังสือ ศรีเทพ กรมศิลปากร พ.ศ.2561 หน้า 80]