วัคซีนป้องกันบาดทะยัก | โรงพยาบาลบำรุงราษฎร์
โรคบาดทะยักเป็นโรคที่ติดเชื้อในกลุ่มโรคทางประสาทและกล้ามเนื้อ เกิดจากเชื้อแบคทีเรียClostridium tetani ซึ่งเป็นแบคทีเรียที่ไม่สามารถมีชีวิตอยู่ในสภาวะที่มีออกซิเจน เชื้อนี้จะผลิตสารพิษ (exotoxin) ที่มีพิษต่อเส้นประสาทที่ควบคุมการทำงานของกล้ามเนื้อ ทำให้มีการหดเกร็งตัวอยู่ตลอดเวลา สปอร์ (spore) หรือสารพิษที่ถูกสร้างขึ้นทนทานต่อความร้อน สารเคมี และยาฆ่าเชื้อ ซึ่งเชื้อแบคทีเรียโดยเฉพาะในรูปแบบของสปอร์พบได้ตามพื้นดิน รวมถึงยังพบได้ในลำไส้ของคนและสัตว์ ในสิ่งแวดล้อมที่ปนเปื้อนด้วยมูลสัตว์ เชื้อเข้าสู่ร่างกายมนุษย์โดยผ่านทางบาดแผล โดยจะแบ่งตัวและขับสารพิษออกมา เชื้อเจริญได้ดีในแผลลึก อากาศเข้าได้ไม่ดี เช่น บาดแผลที่ถูกของแข็งทิ่มตำ แผลไฟไหม้ และที่สำคัญคือ เชื้อเข้าทางสายสะดือของทารกแรกเกิดที่ตัดด้วยอุปกรณ์ที่ไม่สะอาด แต่โรคบาดทะยักไม่สามารถแพร่กระจายจากคนสู่คนได้
อาการของโรคบาดทะยัก
หลังจากได้รับเชื้อ สปอร์ที่เข้าไปตามบาดแผลจะแบ่งตัวเพิ่มจำนวนและผลิตสารพิษกระจายจากแผลไปยังปลายประสาทที่แผ่กระจายอยู่ในกล้ามเนื้อ ทำให้เกิดความผิดปกติในการควบคุมการเกร็งตัวของกล้ามเนื้อ ระยะฟักตัวของโรค (ระยะเวลาจากที่เชื้อเข้าสู่ร่างกายจนเกิดอาการเริ่มแรก) ประมาณ 3-21 วัน (เฉลี่ย 8 วัน) อาการเริ่มแรกที่สังเกตพบคือ ขากรรไกรแข็ง อ้าปากไม่ได้ คอแข็ง หลังจากนี้ 1-2 วันจะเริ่มมีอาการเกร็งแข็งในส่วนอื่นๆ ของร่างกาย อาการอื่นนอกจากนี้ ได้แก่ มีไข้ เหงื่อออก ความดันโลหิตสูงขึ้น หัวใจเต้นเร็ว อาการเกร็งอาจคงอยู่ได้หลายนาทีและพบได้ต่อเนื่อง 3-4 สัปดาห์ และใช้เวลาหลายเดือนกว่าอาการจะหายสนิท การวินิจฉัยส่วนใหญ่อาศัยประวัติความเจ็บป่วยและอาการทางคลินิก
วิธีใช้วัคซีนป้องกันบาดทะยัก
อายุ
เข็มที่ 1
เข็มที่ 2
เข็มที่ 3
เข็มที่ 4
น้อยกว่า 7 ปี
2 เดือน (DTaP)
4 เดือน (DTaP)
6 เดือน (DTaP)
15-18 เดือน (DTaP)
มากกว่า7 ปี และผู้ใหญ่ที่ยังไม่เคยได้รับวัคซีน
วันที่ต้องการฉีดหรือวันที่เกิดอุบัติเหตุ (TdaP)
หลังจากเข็มแรก 1 เดือน (Td)
หลังจากเข็มที่สอง
6-12 เดือน (Td)
ฉีดกระตุ้นที่อายุ
11-12 ปี (TdaP) หลังจากนั้น ฉีดกระตุ้นทุก 10 ปี (Td)
DTaP = Diphtheria and tetanus toxoids with acellular pertussis vaccine
Tdap = Tetanus and diphtheria toxoids with acellular pertussis vaccine
Td = Tetanus and diphtheria toxoids
ควรทำอย่างไรหากไม่สามารถมาฉีดวัคซีนตามกำหนดนัด
หากผู้ป่วยไม่สามารถมารับการฉีดวัคซีนได้ตามเวลานัด โดยมาช้ากว่ากำหนด ผู้ป่วยสามารถฉีดวัคซีนเข็มต่อไปได้เลยโดยไม่จำเป็นต้องให้วัคซีนเพิ่มหรือเริ่มฉีดเข็มแรกใหม่ หากฉีดวัคซีนครบ 3 เข็มไปแล้วมากกว่า 10 ปี สามารถฉีดเข็มกระตุ้นได้ทันทีโดยไม่ต้องเริ่มฉีดใหม่ทั้ง 3 เข็ม
ผลไม่พึงประสงค์จากวัคซีนป้องกันบาดทะยัก
อาการที่พบทั่วไปและไม่รุนแรง:
ไข้ต่ำ ปวดข้อ กล้ามเนื้อ คลื่นไส้ เหนื่อย อาการปวด คัน แดงบริเวณที่ฉีด ซึ่งสามารถบรรเทาได้ด้วยยาแก้ปวดพาราเซตามอล หากอาการยังคงอยู่หรือเป็นมากขึ้นควรแจ้งแพทย์หรือเภสัชกรทันที
อาการแพ้ที่รุนแรงพบได้น้อยมาก:
ผื่น คัน บวมที่หน้า ลิ้น และคอ มีอาการเวียนศีรษะอย่างรุนแรง หายใจลำบาก มือเท้าอ่อนแรง การได้ยินผิดปกติ กลืนลำบาก กล้ามเนื้ออ่อนแรง ชัก ดังนั้นควรพบแพทย์ทันที
**อย่างไรก็ตามอาการข้างต้นไม่ใช่อาการทั้งหมดของผลไม่พึงประสงค์จากวัคซีนป้องกันบาดทะยัก ดังนั้นหากพบอาการผิดปกติอื่นๆ ที่ไม่ได้ระบุในเอกสารควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกร**
ข้อควรระวัง
วัคซีนป้องกันบาดทะยักในหญิงตั้งครรภ์และให้นมบุตร
ไม่มีข้อห้ามในการฉีดวัคซีนป้องกันบาดทะยักในหญิงตั้งครรภ์และให้นมบุตร โดยมีการฉีดเพื่อป้องกันทารกที่คลอดติดเชื้อบาดทะยัก สามารถฉีดได้ตั้งแต่สัปดาห์ที่ 27-36 ของการตั้งครรภ์ โดยฉีดวัคซีน 2 ครั้งห่างกัน 1 เดือน และครั้งที่สองควรต้องให้ก่อนคลอดเป็นระยะเวลาอย่างน้อย 2 สัปดาห์ ซึ่งจะทำให้ภูมิคุ้มกันผ่านไปยังทารกแรกเกิดในระดับที่สูงเพียงพอในการป้องกันโรคบาดทะยักได้ แต่เพื่อให้แน่ใจว่าระดับภูมิคุ้มกันอยู่ในระดับสูงและนานอย่างน้อย 5 ปี ปัจจุบันจึงแนะนำให้ฉีดวัคซีนบาดทะยักเข็มที่ 3 ในระยะ 6 เดือนหลังเข็มที่ 2 ส่วนเข็มที่ 4 และเข็มที่ 5 ควรฉีดหลังจากเข็มที่ 3 เป็นระยะเวลาอย่างน้อย 1 ปี และ 2 ปี ตามลำดับ หรือฉีดเมื่อตั้งครรภ์ครั้งถัดไป เพื่อให้แน่ใจว่าจะสามารถป้องกันได้ตลอดชีวิต
อันตรกิริยาระหว่างยา (ผลต่อยาอื่น)
วัคซีนป้องกันบาดทะยักสามารถใช้ร่วมกับวัคซีนที่สร้างภูมิคุ้มกันอื่นและให้ได้พร้อมกันกับการฉีดอิมมูโนโกลบูลินต้านพิษบาดทะยักโดยให้แยกเข็มและฉีดต่างบริเวณกัน ผู้ป่วยที่รักษาด้วยยากดภูมิคุ้มกันอาจมีการตอบสนองของวัคซีนต่อภูมิคุ้มกันต่ำ
เอกสารอ้างอิง
- Immunization Action Coalition. Tetanus Questions and Answers: Information about the Disease and Vaccine. Available from: http://www.immunize.org/catg.d/p4220.pdf [Accessed 7 June 2022].
- Centers for Disease Control and Prevention. Tetanus. Available from: Chapter 21: Tetanus | Pink Book | CDC [Accessed 7 June 2022].
- World Health Organization (WHO). Protecting All Against Tetanus: Guide to Sustaining Maternal and Neonatal Tetanus Elimination (MNTE) and Broadening Tetanus Protection for All Populations. Available from: https://www.who.int/docs/default-source/tetanus/9789241515610-eng.pdf?sfvrsn=8b4e845a_2 [Accessed 7 June 2022].
- World Health Organization (WHO). Summary of the Tetanus Vaccines: WHO Position Paper – February 2017. Available from: https://www.who.int/publications-detail-redirect/WHO-WER9206 [Accessed 7 June 2022].