เปิดความรู้ “การแพทย์โบราณ” ที่ช่วยเซฟชีวิตคนยุคใหม่

โรคภัยไข้เจ็บเป็นสิ่งหนึ่งที่คนเราล้วนต้องเผชิญอย่างไม่อาจหลีกเลี่ยงได้ การแสวงหาวิธีรับมือป้องกันและรักษาเยียวยาอาการเจ็บป่วยเหล่านั้น จึงมีมาอย่างยาวนานในประวัติศาสตร์มนุษยชาติ กลายเป็นองค์ความรู้ทางการแพทย์แผนโบราณที่มีทั้งการสั่งสมและพัฒนาต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน ทั้งที่ถูกลืมเลือนไปแล้วแต่ยังรอคอยการค้นคว้าวิจัยด้วยหลักการทางวิทยาศาสตร์สมัยใหม่ เพื่อฟื้นฟูความรู้เหล่านี้ให้กลับคืนมาช่วยรักษาชีวิตของผู้คนในปัจจุบันได้มากขึ้น

แม้ว่าความรู้ทางการแพทย์แผนโบราณมักจะถูกมองด้วยสายตาของคนในปัจจุบันว่า เป็นสิ่งที่เต็มไปด้วยความเชื่อที่ไม่อาจพิสูจน์ได้ด้วยหลักการทางวิทยาศาสตร์สมัยใหม่ และมีความเสี่ยงต่อการนำมาใช้รักษาโรค แต่ก็ยังมีผู้คนอีกหลายล้านคนทั่วทุกมุมโลกที่ยังคงพึ่งพิงแนวทางการปฏิบัติและการรักษาแบบดั้งเดิมเช่นนี้ ซึ่งบ่อยครั้งความรู้ทางการแพทย์ที่ซ่อนตัวอยู่ในเอกสารโบราณ ยังนำไปสู่การค้นพบวิธีการรักษาโรคที่คนในปัจจุบันยังอาจไม่เคยรู้มาก่อน

Nataliya Vaitkevich / Pexels

Katherine Hanlon / Unsplash

ยายุคใหม่ในตำราแพทย์เก่าแก่
รายงานขององค์การอนามัยโลก (World Health Organization: WHO) ในปี 2019 ชี้ว่า ผลิตภัณฑ์ยาราว 40% ในปัจจุบันได้มาจากวัตถุดิบธรรมชาติที่นักวิจัยยุคใหม่พัฒนาขึ้น โดยอาศัยองค์ความรู้ทางการแพทย์แบบดั้งเดิมเป็นฐานสำคัญในการศึกษาวิจัยจนประสบความสำเร็จในสกัดตัวยาสำคัญที่สามารถรักษาโรคบางชนิดได้

ตัวอย่างเช่น การพัฒนายาต้านมาเลเรียโดย ถู โยวโยว (Tu Youyou) นักวิทยาศาสตร์ชาวจีน หัวหน้าโครงการวิจัย Project 523 ที่ได้ค้นคว้าเอกสารทางการแพทย์ของจีนโบราณ กระทั่งค้นพบสารอาร์ทีมิซินิน (Artemisinin) ที่สกัดได้จากต้นโกฐจุฬาลัมพาหรือที่จีนเรียกว่าชิงเฮา ซึ่งมีคุณสมบัติในการต้านมาเลเรียได้สำเร็จ กลายเป็นแนวทางการรักษาโรคมาเลเรียที่ WHO แนะนำในปัจจุบัน และถู โยวโยวยังได้รับรางวัลโนเบลสาขาการแพทย์ในปี 2015 จากงานวิจัยที่สามารถช่วยรักษาชีวิตผู้คนนับล้านทั่วโลกอีกด้วย

การหวนกลับสู่ความรู้การแพทย์โบราณยังมีอีกมากมาย อย่างการใช้เปลือกต้นหลิว (Willow) เป็นยาแก้ปวดและต้านการอักเสบที่ปรากฏในหลายอารยธรรม ไม่ว่าจะเป็นสุเมเรียน อียิปต์ และกรีกโบราณกว่า 3,500 ปีมาแล้ว ก่อนที่จะกลายมาเป็นองค์ความรู้สำคัญที่ทำให้ฟิลิกซ์ ฮอฟฟ์แมนน์ (Felix Hoffmann) นักวิจัยของบริษัทยายักษ์ใหญ่อย่าง Bayer สามารถสังเคราะห์สารประกอบตัวยาแอสไพรินที่มีคุณสมบัติเดียวกันได้สำเร็จในปี 1897

นอกจากนี้ ยังมีพืชสมุนไพรในความรู้ของคนโบราณอีกหลายชนิดที่นักวิทยาศาสตร์ในปัจจุบันสามารถยืนยันได้ว่า มีคุณสมบัติในการรักษาโรคได้จริง ไม่ว่าจะเป็นแพงพวยฝรั่ง (Madagascar periwinkle) ที่พบว่า มีสารในการต้านมะเร็งในเด็ก ฮอว์ธอร์น (Hawthorn) และฟอกซ์โกลฟ (Foxglove) ที่พบว่า มีสรรพคุณเกี่ยวกับโรคหลอดเลือดหัวใจและความดันโลหิตสูง โป๊ยกั้ก (Star Anise) ที่มีสารต้านไข้หวัดใหญ่ หรือมันเทศป่าเม็กซิกัน (Wild Mexican Yam) ที่มีคุณสมบัติเป็นยาคุมกำเนิด ซึ่งสมุนไพรเหล่านี้ล้วนมีการใช้งานมาอย่างยาวนานในหลายอารยธรรมทั่วโลก

พัฒนาวิถีการรักษาดั้งเดิม
ไม่เพียงแต่การพัฒนายารักษาโรคเท่านั้นที่ได้รับประโยชน์จากความรู้ทางการแพทย์ที่สั่งสมมาจากอดีต แต่แนวทางการรักษาโรคและการดูแลสุขภาพด้วยวิถีปฏิบัติอันเก่าแก่บางอย่าง ยังเป็นที่มาของการรักษาโรคที่เราคุ้นเคยกันดีในปัจจุบันอีกด้วย อย่างหลักการ Variolation หรือการให้ผู้ที่มีสุขภาพดีรับเชื้อโรคบางชนิดที่ไม่รุนแรงเข้าสู่ร่างกาย เพื่อสร้างภูมิคุ้มกันช่วยลดอาการเจ็บป่วยรุนแรงหรือการเสียชีวิตจากโรคนั้น ๆ ก็เป็นหลักการรักษาโรคที่มีมานานถึง 200 ปีก่อนคริสตกาล ปรากฏร่องรอยในหลายอารยธรรมจากเอเชียถึงแอฟริกา

กระทั่งในปี 1721 เลดี้แมรี เวิร์ตเลย์ มองตากู (Lady Mary Wortley Montagu) จึงประสบความสำเร็จในการปลูกฝีป้องกันโรคไข้ทรพิษหรือฝีดาษให้กับบุตรของเธอ จากการที่ได้เรียนรู้วิธีการปลูกฝีซึ่งเป็นแนวทางการรักษาโรคพื้นบ้านในตุรกี ทำให้วิธีการดังกล่าวกลายเป็นที่รู้จักของชาวตะวันตกมากขึ้นและเป็นต้นแบบให้กับการพัฒนาวิธีการป้องกันโรคด้วยวัคซีนต่อมาจนถึงปัจจุบัน ทั้งยังทำให้โรคร้ายที่คร่าชีวิตผู้คนเป็นจำนวนมากในอดีตอย่างไข้ทรพิษถูกกำจัดไปจากโลกนี้อย่างถาวรอีกด้วย

RF._.studio / Pexels

ยังมีวิถีปฏิบัติทางการแพทย์ดั้งเดิมอีกมากมายที่ได้รับการยอมรับและนำมาใช้เป็นทางเลือกในการรักษาผู้ป่วยในปัจจุบัน อย่างการใช้ปลิงระบายเลือดเสียออกจากร่างกาย ซึ่งเป็นวิธีการรักษาโรคที่รู้จักกันมาตั้งแต่ยุคกรีกโบราณและได้รับความนิยมอย่างมากในยุโรปช่วงต้นศตวรรษที่ 19

István Asztalos / Pixabay

แม้ว่าต่อมาความนิยมจะลดลงเนื่องจากไม่มีหลักฐานทางวิทยาศาสตร์ที่ยืนยันได้ว่า การระบายเลือดออกจากร่างกายด้วยปลิงสามารถรักษาโรคได้จริง แต่การศึกษาวิจัยพบว่า ปลิงสามารถสร้างโปรตีนที่มีคุณสมบัติยับยั้งการแข็งตัวของเลือด วิธีการรักษาโรคด้วยปลิงบำบัดจึงกลับมาเป็นการรักษาทางเลือกอีกครั้งในปัจจุบัน ด้วยคุณสมบัติในการระบายเลือดส่วนเกินหลังการผ่าตัดและช่วยให้แผลสามารถสมานตัวได้ดีขึ้น

วิถีการแพทย์ วิถีอำนาจ
นอกจากองค์ความรู้ทางการแพทย์โบราณที่แพร่หลายไปทั่วโลกแล้ว ในบางอารยธรรมยังมีการสั่งสมองค์ความรู้ทางการแพทย์ที่มีความเฉพาะตัวและมีการพัฒนาต่อยอดมาจนถึงปัจจุบัน กระทั่งกลายเป็นสิ่งหนึ่งที่ถูกนำมาใช้เพื่อแสดงถึงความรุ่มรวยทางอารยธรรมของชาติ ที่สามารถผลักดันให้เป็นที่ยอมรับและเสริมสร้างอิทธิพลของประเทศในเวทีโลกได้ด้วย

การแพทย์แผนจีนเป็นตัวอย่างที่สะท้อนให้เห็นถึงความโดดเด่นเฉพาะตัว ด้วยการใช้องค์ประกอบที่แปลกไปจากความรู้การแพทย์สมัยใหม่ ตั้งแต่สมุนไพรนานาชนิดไปจนถึงส่วนประกอบจากสัตว์หายาก รวมถึงวิถีการรักษาโรคอย่างการฝังเข็มและการครอบแก้วที่ไม่เหมือนใคร แม้ว่าจะมีข้อกังขามากมายถึงความไม่เป็นวิทยาศาสตร์ในการแพทย์โบราณของจีน แต่แนวทางบางอย่างก็ได้รับการยอมรับว่ามีประสิทธิภาพในการรักษาโรคในปัจจุบัน ทั้งยังได้รับการผลักดันอย่างเข้มข้นจากรัฐบาลจีนโดยประธานาธิบดีสี จิ้นผิง ที่ประกาศให้ศตวรรษที่ 21 เป็นยุคทองใหม่ของการแพทย์โบราณของจีน

Katherine Hanlon / Unsplash

เช่นกันกับอินเดียที่มีการสั่งสมความรู้ทางการแพทย์มาอย่างยาวนาน โดยเฉพาะ “อายุรเวท” (Ayurveda) ซึ่งเป็นระบบการแพทย์ของอินเดียโบราณ ที่โดดเด่นด้วยวิธีการที่ผสานระหว่างการรักษาทางกายภาพร่วมกับการยกระดับจิตวิญญาณ ทำให้อายุรเวทได้รับการส่งเสริมให้เป็นที่รู้จักในระดับโลกโดยรัฐบาลอินเดีย เช่นเดียวกันกับ “โยคะ” ที่เป็นแนวทางการรักษาสุขภาพที่อินเดียให้ความสำคัญ กระทั่งมีการกำหนดวันโยคะสากลในวันที่ 21 มิถุนายนของทุกปี เพื่อส่งเสริมให้มรดกภูมิปัญญาการแพทย์ของอินเดียเหล่านี้เป็นที่รู้จักไปทั่วโลก

Oksana Taran / Unsplash

สำหรับการแพทย์แผนไทยก็มีการสั่งสมองค์ความรู้มาอย่างยาวนานเช่นกัน ไม่ว่าจะเป็นวิถีการดูแลสุขภาพอย่างการนวดแผนไทย ไปจนถึงความรู้เกี่ยวกับการใช้สมุนไพรนานาชนิดที่ยังคงรอคอยการค้นคว้าและพัฒนาต่อยอด ซึ่งตัวอย่างความสำเร็จที่น่าจับตาคือยาดมสมุนไพร “หงส์ไทย” ที่กลายเป็นที่รู้จักในระดับโลกในมหกรรมกีฬาโอลิมปิก ปารีส 2024 ที่ผ่านมา สะท้อนให้เห็นว่าความรู้ทางการแพทย์และการดูแลสุขภาพของไทยยังมีโอกาสอีกมากในการพัฒนาสู่ระดับโลก

ที่มา : บทความ “Traditional medicine has a long history of contributing to conventional medicine and continues to hold promise” โดย World Health Organization
บทความ “Five old remedies that are still healing us today” โดย Chris Pitt
บทความ “How ancient remedies are changing modern medicine” โดย Peter Gwin
บทความ “Harnessing Ayush & Ayurveda: India's path to become a soft superpower” โดย Vaibhav Jain
บทความ “‘หงส์ไทย’ อาวุธลับนักกีฬาไทย สร้าง Soft Power ไกลถึงโอลิมปิก” โดย ฐานเศรษฐกิจ

เรื่อง : ธีรพล บัวกระโทก