รู้จัก พระอริยสงฆ์ ดินแดนสามหมอก "ครูบาผ้าลาย" แต่งกายด้วยชุดผู้หญิงตลอดสมณเพศ มุ่งสอนธรรมะด้วยการกระทำให้เห็น
หลายต่อหลายเรื่องราวของครูอาจารย์ ที่ท่านมีการวัตรปฎิบัติแตกต่าง จากพระสงฆ์ทั่วไป เช่น หลวงพ่อโอภาสี หลวงปู่สรวง หลวงพ่อโอภาสี ที่บูชาไฟเป็นนิจ เป็นต้น
นอกเหนือจากครูอาจารย์เราคุ้นเคยในเรื่องราวที่แตกต่าง ในภาคเหนือ ก็มีอีกหนึ่งท่าน ที่มีวัตรปฎิบัติที่คนทั่วไป ยากจะเข้าใจ
นั่นคือ ครูบาผ้าลาย
ครูบาผ้าลาย หรือ ครูบาคำหมาย ภทฺทิโย แห่งวัดจุ้ม อ.ขุนยวม จ.แม่ฮ่องสอน ภิกษุผู้แตกต่าง ที่ได้รับความนับถืออย่างกว้างขวาง เพราะท่านใช้การใส่เสื้อผ้าผู้หญิง ใช้การกระทำเป็นการสอนธรรมะอย่างลึกซึ้ง
ตามหลักฐานข้อมูลที่มี ระบุว่า ครูบาผ้าลายมีโยมบิดามารดา เป็นชาวไทยใหญ่ เกิด 20 กุมภาพันธ์ 2472 บรรพชาเป็นสามเณรเมื่ออายุ 7 ปี ที่วัดคำใน และเป็นทางไปศึกษาต่อที่ฝั่งเมียนมา ในเรื่องของการฝึกเจริญอานาปานสติ และ สติปัฏฐาน 4
ก่อนจะกลับสู่การอุปสมบทที่วัดกานกี ปละจำพรรษาที่วัดขุ่ม
ปฐมเหตุแห่งการครองชุดสตรี มีเรื่องเล่าขานกันว่า ในวันหนึ่งเกิดเหตุ สามีภรรยาทะเลาะกัน คาดว่าสถานการณ์รุนแรง เพราะฝ่ายสามีถึงกับลงมือฆ่าภรรยาตาย และครุบาผ้าลายหรือครูบาคำหมาย ได้เห็นเหตุการณ์โดยตลอด จนท่านมีความรู้สึกสะเทือนใจ จึงได้มาแต่งตัวด้วยเสื้อผ้าผู้หญิงนับแต่นั้น
ในหนึ่งก็มีการเล่าขานกันว่าเป็นเพราะคณะสงฆ์ในสมัยนั้นได้มีการกระทำที่ไม่เหมาะสมหลายประการทำให้ท่านครูบาคำหมายต้องการจะแยกตนไม่ข้องเกี่ยวกับคณะสงฆ์ต่อไปจึงได้เริ่มแต่งตัวด้วยการนุ่งขาวห่มขาวก่อนจากนั้นในเวลาต่อมาก็แต่งตัวเป็นเสื้อผ้าผู้หญิง
อย่างไรก็ตามวัตรปฏิบัติด้านอื่นๆ ของท่านยังคงเป็นไปตามแนวทางสติปัฏฐาน 4 หรือการพิจารณากาย เวทนา จิต ธรรมในปัจจุบันขณะ โดยไม่มีการสมมติถึงการเป็นของเขาและเรา การชอบหรือชัง และให้เห็นถึงการเกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไปของสภาวะทั้งสี่
ชาวบ้านเชื่อถือว่า ท่านหลุดพ้นจากการติดข้องในรูปนามและพระวินัย โดยเฉพาะอุปนิสัยเป็นผู้ที่อยู่ในพระธรรมวินัยทางศาสนา เป็นผู้ประพฤติดี สมถะ อ่อนโยน ไม่แสดงตนต่อสายตาบุคคลภายนอกมาก
ในทุก ๆ วัน ครูบาผ้าลาย จะดำเนินกิจวัตร ตักน้ำขึ้นไว้บนกุฎิ ล้างชานกุฎิตลอดทั้งวัน เวลาใครต้องการมาพบ ถ้าเป็นผู้ที่ท่านเล็งเห็นแล้วว่ามีกิเลสน้อยเบาบางก็จะโดนท่านเอาน้ำรดเพียงเล็กน้อยแต่ถ้าผู้ใดมีจิตกิเลสหนา ก็จะโดนราดน้ำอย่างมากอย่างหนัก ไม่รับกิจนิมนต์ใด ๆ
การสั่งสอนธรรมะของท่าน ก็ลึกซึ้ง เน้นที่ทำให้เห็น เพราะสมัยก่อน ท่านก็สอนธรรมะด้วยการพูด แต่คนไม่สนใจ ท่านจะใช้การสอน เช่น การขัดกระดานหน้ากุฎิ ดตรียมน้ำไว้สาดโยม กระจกส่องตัวเอง เป็นต้น
ครูบาผ้าลาย มรณภาพเมื่อวันที่ 25 ธันวาคม 2534 ปรากฏว่าเมื่อปลงศพแล้ว อัฐิท่านมีสภาพเป็นผลึกใสเช่นเดียวกับธาตุของพระอริยสงฆ์
