เหนือฟ้ายังมีฟ้า มารู้จักสีฟ้าที่แพงที่สุดในโลกยุคเรเนสซองส์ - เพจพื้นที่ให้เล่า

ไมเคิลแองเจโล (Michelangelo) ศิลปินชาวอิตาลีหยุดวาดภาพ The Entombment ลงกลางคันเพราะหนึ่งเหตุผล โยฮัน เฟอร์เมร์ (Johan Vermeer) จิตรกรชาวดัชต์ ยอมทำครอบครัวติดหล่มหนี้สินเพราะเหตุผลเดียวกัน ส่วน ราฟาเอล (Raphael) อัจริยะอายุน้อยที่สุดแห่งยุคเรเนสซองส์ ก็จำใจใช้สีฟ้าอซูไรต์เป็นเพื่อประหยัดเงินก้อนโตจากค่าสี 

สามศิลปินผู้ยิ่งใหญ่ล้วนเคยประสบภัยทางการเงินที่น่าอึดอัดยิ่งกว่าการขายภาพวาดไม่ได้ เพราะทั้งสามไม่มีเงินมากพอซื้อสีฟ้าที่สวยและมีค่ามากที่สุดในท้องตลาด สีฟ้าที่ว่ามีชื่อเรียกกันในสมัยนั้นว่า อัลตร้ามารีน (Ultramarine) หรือ True Blue 

True Blueได้รับคำจำกัดความจากศิลปินในยุคนั้นว่า เป็นสีฟ้าที่แท้ สวยงาม และล้ำค่ากว่าสีฟ้าใด ๆ ที่สายตาของมนุษย์จะสามารถมองเห็น ชื่อ ultamarine เป็นรากศัพท์ภาษาละติน ultramarinus มีความหมายตรงตัวว่า “beyond the sea” เพราะเป็นสีที่ต้องนำข้ามน้ำข้ามทะเลมาไกลจากทวีปเอเชีย

เชนนิโน เชนนินิ (Cennino Cennini) จิตรกรชาวอิตาเลียนในศตวรรษที่ 15 บรรยายความสวยงามของสีอัลตร้ามารีน ว่า “เป็นสีที่ทรงเกียรติ สวยงาม และสมบูรณ์เหนือสีใด ๆ อัลตร้ามารีน เปล่งประกายในตัวเอง ไม่สามารถลบล้างหรือทำให้งดงามกว่าด้วยสิ่งใด”

ส่วนเหตุที่สีอัลตร้ามารีน มีราคาแพงนักหนา เป็นเพราะว่าสีฟ้า True blue ทำมาจากการบดลาพิส ลาซูลี่ (Lapis Lazuli) หินกึ่งอัญมณีที่ไม่สามารถหาได้ในยุโรป แต่ต้องนำเข้าจากเหมืองบนเทือกเขาในประเทศอัฟกานิสถาน ด้วยความที่การเดินทางในสมัยก่อนยากลำบาก และใช้เวลานาน (เช่นเดียวกับการขนส่งเครื่องเทศในสมัยยุคเดียวกัน) ทำให้ราคาซื้อขายของหินกึ่งอัญมณีชนิดนี้ สูงยิ่งกว่าทองคำเสียอีก 

การที่ศิลปินมากมายยอมทุ่มเทเงินทองเพื่อใช้จ่ายกับสีฟ้าเพียงสีเดียวมีเบื้องหลังที่น่าสนใจไปมากกว่าความงาม ลาพิส ลาซูลี่ เป็นหินที่มีความสำคัญในโลกยุคโบราณ เพราะถูกใช้เป็นอัญมณีประดับหน้ากากของฟาโรห์ตุตันคาเมน เป็นส่วนประกอบหลักในเครื่องประดับศีรษะราชินีของชาวซูเมอร์ในวัฒนธรรมเมโสโปเตเมีย และยังเคยถูกใช้เป็นอายแชโดว์ของพระนางคลีโอพัตรา การใช้สีอัลตร้ามารีน ในงานยุคเรเนสซองส์ จึงถูกมองเป็นการเพิ่มมูลค่าให้ภาพวาด ดูมีค่ามีราคาน่าหลงใหลกว่างานศิลปะทั่ว ๆ ไป 

การใช้สีอัลตร้ามารีน ในสมัยนั้น มักจำกัดไว้สำหรับภาพที่มีความสำคัญสูงสุด เช่นภาพวาดในศาสนา และมักถูกมอบให้เป็นสีประจำกายของบุคคลที่มีความสำคัญ ยกตัวอย่างเช่น พระแม่มารี ที่มักปรากฎกายในอาภรสีน้ำเงินเข้มจนชินตา ไม่มีใครรู้ว่าพระแม่มารีนิยมสวมอาภรสีอะไร แต่การยกให้สี อัลตร้ามารีน เป็นสีประจำกายของพระองค์ ถือเป็นการมอบเกียรติสูงสุดแก่พระมารดาของพระเยซูเจ้า

อัลตร้ามารีนยังถูกใช้เพื่อเน้นความสำคัญของบุคคลในภาพ เช่น ฉากการถือกำเนิดของพระเยซูอาจมีการเลือกใช้สีอัลตร้ามารีน บนผ้าห่อตัวทารก เพื่อบอกให้ทราบว่าทารกน้อยในภาพคือใจความหลักที่ศิลปินต้องการสื่อสาร นอกจากนี้เรายังพบการใช้สีอัลตร้ามารีน เพื่อสื่อถึงท้องฟ้าบนสรวงสวรรค์ สถานที่ที่มีความศักดิ์สิทธิ์ สวยงาม และสูงค่ามากกว่าที่ใด ๆ 

มีบ้างเหมือนกันที่สีอัลตร้ามารีน ถูกใช้บนภาพวาดของบุคคลธรรมดา เพื่อเป็นการประกาศฐานะของเจ้าของภาพ ว่ามีกำลัง ทรัพย์มากพอจ่ายค่าจ้างศิลปินให้วาดภาพเหมือนของตนโดยใช้สีที่มีราคาและมูลค่ามากที่สุด 

สำหรับศิลปินที่มีสถานะทางการเงินด้อยลงมา หรือไม่ได้รับการอุปถัมภ์ค้ำจุนจากโบสถ์และผู้ดีมีอันจะกิน การสีฟ้าอซูไรต์ ซึ่งเป็นสีที่มีราคาถูกกว่า แต่ให้โทนใกล้เคียงกัน ก่อนทาทับด้วยสีอัลตร้ามารีน ก็เป็นอีกวิธีที่นิยมใช้เพื่อประหยัดค่าสีในภาพวาด 

อัลตร้ามารีน เริ่มมีราคาลดลงเมื่อเทคโนโลยีในศตวรรษที่ 19 สามารถสร้างสีสังเคราะห์ที่ให้ความสว่างใกล้เคียงกันในราคาจับต้องได้ แม้ราคาจะลดลงแต่ความสำคัญยังคงอยู่ การใช้สีฟ้า มีความสำคัญกับงานศิลปะในยุโรปเสมอมา ศิลปินในยุคปัจจุบันมองว่าสีฟ้ามีความหมายในเชิงปรัชญา เพราะเป็นสีตามธรรมชาติที่แฝงด้วยแนวคิดการมองเห็นโลกของคนยุคก่อน

“สีฟ้าเป็นสีที่ปรากฎในทุกที่ ในน้ำ ในน้ำแข็ง แม้กระทั่งในเปลวไฟ สีฟ้าอยู่ในที่มืดและสว่างที่สุด บริสุทธิ์ดุจดอกไม้ เราเห็นสีฟ้าบนเปลือกผลไม้ เช่นเดียวกับสีฟ้าที่ปรากฎฉาบเคลือบผิวของดินเหนียวและดินโคลน แม้สีฟ้าจะมีอยู่มากมาย แต่มนุษย์ก็ไม่อาจจับต้องสีฟ้าของเปลวไฟ หรือนำสีฟ้าของท้องฟ้ามากักเก็บไว้ในครอบครอง”  -วิลเลียม กลาส นักปรัชญาและนักเขียนชาวอเมริกัน

.

. 

ติดตามบทความของเพจพื้นที่ให้เล่า ได้บน LINE TODAY ทุกวันเสาร์

References: 

https://www.theparisreview.org/blog/2015/06/08/true-blue/?fbclid=IwAR2PwjxrUsY0iPIHWmWevu16gK0QrHRH9WKUgn3vxcFmIA9QJbSbev10Fzg 

https://en.wikipedia.org/wiki/Ultramarine

https://hyperallergic.com/315564/lapis-lazuli-a-blue-more-precious-than-gold/