ศูนย์จีโนมฯจับตา‘4 สายพันธุ์ย่อย’อุบัติใหม่ คาดระบาดสิ้นปีนี้แทนที่ BA.5
7 ตุลาคม 2565 ศูนย์จีโนมทางการแพทย์ คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล โพสต์ข้อความผ่านเฟซบุ๊ก “Center for Medical Genomics” มีเนื้อหาดังนี้…
ตำแหน่งการกลายพันธุ์ของไวรัสโคโรนา 2019 หลายสายพันธุ์ที่สูญพันธุ์ไปแล้วในอดีตถูกนำมา“รีไซเคิล” ใช้ใหม่กับสายพันธุ์ที่เพิ่งอุบัติขึ้นทั้ง 4 สายพันธุ์ BQ.1.1 , BA.2.3.20 , BA.2.75.2 และ XBB เรียกการวิวัฒนาการในลักษณะกลับมาบรรจบกันแบบนี้ว่า “convergent evolution”
ปรับปรุง 7/10/2565 เวลา 9:24
จากการที่นักวิทยาศาสตร์ทั่วโลกรวมทั้งที่ศูนย์จีโนมทางการแพทย์ฯ รพ. รามาธิบดี ได้ร่วมด้วยช่วยกันถอดรหัสพันธุกรรมทั้งจีโนมของไวรัสโคโรนา 2019 และอัปโหลดขึ้นไว้บนฐานข้อมูลรหัสพันธุกรรมโควิดโลก “GISAID” มาตลอด 3 ปี
ล่าสุดพบว่าโอไมครอนอุบัติใหม่อย่างน้อย 4 สายพันธุ์ย่อย BQ.1.1 , BA.2.3.20 , BA.2.75.2 และ XBB ที่กลายพันธุ์มาจากบรรพบุรุษโอไมครอนที่ต่างกลุ่มกัน มีกลายพันธุ์ต่างไปจากไวรัสดั้งเดิม “อู่ฮั่น” ถึงกว่า 100 ตำแหน่งคาดว่าจะระบาดเข้ามาแทนที่ BA.5 ในสิ้นปีนี้หรือต้นปี 2566
ส่วนประเทศใดจะเกิดการระบาดจากโอไมครอนสายพันธุ์ย่อยใดสามารถคาดคะเนได้ล่วงหน้าจากความได้เปรียบของสายพันธุ์ย่อยนั้นในการเติบโต-แพร่ระบาด (relative growth advantage) เมื่อเทียบกับสายพันธุ์ที่กำลังระบาดในปัจจุบันคือ BA.5*
อัตราการเติบโต-แพร่ระบาดของแต่ละสายพันธุ์ย่อยทั้ง 4 แตกต่างกันไปในแต่ละทวีปคาดว่าปัจจัยหลักน่าจะมาจากการติดเชื้อตามธรรมชาติจากสายพันธุ์ของโควิด-19 ที่แพร่ระบาดในเขตหรือท้องถิ่นนั้นและประเภทและจำนวนของวัคซีนที่ประชากรทวีปนั้นๆได้รับ
ทวีปอเมริกาเหนือ
โอไมครอน BQ.1.1 และ BA.2.3.20 เป็นสายพันธุ์อันดับหนึ่งและสองที่มีการเติบโต-แพร่ระบาด เหนือกว่า BA.5* ในขณะที่ BJ.1 และ XBB มีการเติบโต-แพร่ระบาดต่ำกว่า BA.5*
ทวีปยุโรป
โอไมครอน BQ.1.1 และ BQ.1 เป็นอันดับหนึ่งและสองที่มีการเติบโต-แพร่ระบาด เหนือกว่า BA.5*
ทวีปเอเชีย
โอไมครอน XBB และ BQ.1 เป็นอันดับหนึ่งและสองที่มีความได้เปรียบในการเติบโต-แพร่ระบาด เหนือกว่า BA.5* มากที่สุด
ทวีปออสเตรเลียและโอเชียเนีย หมายถึง กลุ่มประเทศและหมู่เกาะในมหาสมุทรแปซิฟิก รวมทวีปออสเตรเลีย พบโอไมครอน BQ.1.1 และ XBB มีความได้เปรียบในการเติบโต-แพร่ระบาด เหนือกว่า BA.5* มากที่สุด
=========================
ดังนั้นประเทศไทยหากมีการระบาดจากโอไมครอนระลอกใหม่ในอนาคตคาดว่าจะมาจากสายพันธุ์ย่อย “XBB” มากที่สุด ในขณะที่ประเทศอังกฤษ มีแนวโน้มที่จะเกิดการระบาดของสายพันธุ์ย่อย “BQ.1.1” ในช่วงฤดูหนาวที่กำลังมาเยือนมากที่สุด
=========================
โอไมครอน “XBB” เป็นสายพันธุ์ลูกผสมระหว่างโอไมครอน “BJ.1” และ “BA.2.75” ซึ่งมีต้นตระกูลร่วมกันคือ “BA.2” มีการกลายพันธุ์หลบเลี่ยงภูมิคุ้มได้ดีที่สุด ดื้อต่อยาประเภท “แอนติบอดีสังเคราะห์(สำเร็จรูป)” ทุกชนิด พบมีการแพร่ระบาดมากที่สุดในประเทศสิงคโปร์และอินเดีย ยังไม่พบในประเทศไทย
โอไมครอนอุบัติใหม่ 4 สายพันธุ์ย่อย BQ.1.1, BA.2.3.20, BA.2.75.2, และ XBB มีวิวัฒนาการมาจากบรรพบุรุษโอไมครอนที่ต่างกลุ่มกัน
BQ.1.1 มีวิวัฒนาการมาจาก BA.5
BA.2.3.20 และ BA.2.75.2 วิวัฒนาการมาจาก BA.2
XBB เป็นสายพันธุ์ลูกผสมระหว่างโอไมครอน “BJ.1” และ “BA.2.75” ซึ่งมีบรรพบุรุษร่วมกันคือ “BA.2”
ปรากฏว่าแม้จะมีบรรพบุรุษที่แตกต่างกันมาในแต่ละทวีปกลับพบว่าการกลายพันธุ์ของหนามบนเปลือกหุ้มของไวรัสเหมือนกัน เพื่อใช้ยึดเกาะกับเซลล์มนุษย์ได้ดีขึ้นพร้อมไปกับสามารถหลบเลี่ยงภูมิคุ้มกันทั้งที่ได้จากวัคซีนและการติดเชื้อตามธรรมชาติ ซึ่งการวิวัฒนาการแบบนี้ว่าการวิวัฒนาการที่มาบรรจบกัน (convergent evolution) เพื่อความอยู่รอดของไวรัสจากภูมิคุ้มกันของมนุษย์ที่ทวีความรุนแรงเพิ่มขึ้นในทุกขณะ (ทั้งจากการวัคซีนและการติดเชื้อตามธรรมชาติ)
หากมองในแง่บวก เราเริ่มเห็นแสงสว่างปลายอุโมงค์ของการผลิตวัคซีนครอบคลุมทุกสายพันธุ์ที่มีการระบาดมาในอดีต ปัจจุบัน และที่จะมีอุบัติขึ้นในอนาคตได้เนื่องจากโคโรนาไวรัสสายพันธุ์ใหม่มีการการวิวัฒนาการแบบที่มาบรรจบกัน (convergent evolution) มีการแชร์ตำแหน่งการกลายพันธุ์ร่วมกัน มีการ “รีไซเคิล (recycle)” ตำแหน่งที่ปรากฏในสายพันธุ์ที่เคยระบาดในอดีตมาใช้ใหม่ ทำให้นักวิทยาศาสตร์สามารถเลือกตำแหน่งการกลายพันธุ์เหล่านั้นมาผลิตวัคซีนที่สามารถป้องกันไวรัสโคโรนา 2019 ทั้งที่กำลังระบาดในปัจจุบันและกำลังจะอุบัติขึ้นในอนาคต (universal covid-19 vaccine) ได้
-005
