อารมณ์คืออะไร มาจากไหนกัน
เรามักจะเข้าใจกันไปว่า ความคิดและความรู้สึก
คือ 2 ส่วนที่แยกจากกันโดยสิ้นเชิง
เนื่องจากความคิดออกมาจากสมอง
และความรู้สึกมาจากหัวใจ
แต่ในความเป็นจริงแล้ว ในทางจิตวิทยา
ทั้งสองสิ่งนั้นแทบจะแยกออกจากกันได้ยาก
เสมือน 2 ด้านของเหรียญแห่งอารมณ์
ความคิดทำให้เกิดความรู้สึก
และปลดปล่อยอารมณ์เหล่านั้นออกมาในที่สุด
นักจิตวิทยาพบว่า อารมณ์เป็นมากกว่าความรู้สึกที่เกิดขึ้น
แต่เป็นรูปแบบของความคิดที่สลับซับซ้อน
ซึ่งประกอบไปด้วย 3 ส่วนพื้นฐานดังนี้
1. ส่วนโครงร่าง : การกระตุ้นการทำงานของระบบประสาทส่วนกลาง
และส่งผลไปยังร่างกาย เช่น เมื่อคุณรู้สึกตัวสั่นด้วยความหวาดกลัว
เมื่อต้องเผชิญหน้ากับโจรชิงทรัพย์
2. ส่วนการเรียนรู้ : ความรู้สึกของอารมณ์ต่างๆ ที่เกิดขึ้นภายในแต่ละบุคคล
และเราเรียกความรู้สึกเหล่านั้นว่า ความกลัว ความโกรธ
ความสนุกสนาน เป็นต้น รวมกับการที่เราตัดสินสิ่งต่างๆ
ในชีวิตด้วยประสบการณ์ส่วนตัว 2 ปัจจัยนี้จะร่วมกันทำให้เกิด
ปฏิกิริยาทางอารมณ์ขึ้น
3. ส่วนพฤติกรรม : เปรียบเสมือนด้านที่ 3 ของเหรียญแห่งอารมณ์
ที่อ้างอิงไว้ข้างต้น เป็นการแสดงออกของอารมณ์ผ่านทางพฤติกรรม
เช่น เราจะถอยห่างหรือเดินหนีออกจากอะไรก็ตามที่ทำให้เราเกิดความกลัว
ความคิดคือต้นตอของอารมณ์
ความคิดที่ไหลผ่านสมองของเราทั้งหมด
แสดงออกมาเป็นเสียงพูดภายในที่เราบอกกับตัวเอง
เสียงภายในนี้ก็คืออารมณ์ที่เราตอบสนองต่อสิ่งต่างๆ รอบตัว
ความคิดแง่ลบ คือคราบของความผิดหวังจากสถานการณ์ในชีวิต
เมื่อเราเชื่อว่า เราได้รับการปฎิบัติอย่างไม่เป็นธรรม
เราจะคิดถึงสิ่งต่างๆ ที่ทำให้ความโกรธปะทุออกมา
หรือเมื่อเราต้องเจอกับสิ่งที่เชื่อว่าจะเป็นภัยคุกคาม
ทั้งจากสิ่งที่มองเห็น เช่น สัตว์ร้าย
และมองไม่เห็น เช่น แนวโน้มว่าจะถูกปฏิเสธ
เราก็จะคิดไปถึงปัจจัยที่ทำให้เรารู้สึกหวาดกลัว
นักจิตวิทยา Albert Ellis ได้เสนอแนวคิด ABC model
ซึ่งเขียนออกมาให้เห็นภาพได้ดังนี้
A (activating event) -------> B (beliefs) --------> C (consequences)
โดย A คือเหตุการณ์ คำพูด หรืออะไรก็ได้ที่เกิดขึ้น ซึ่งเป็น negative event
(เหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ที่ไม่อยากให้เกิดกับชีวิตเรา) ซึ่งทำให้เกิดผลที่ตามมา
คืออารมณ์ C แต่ A ไม่ได้เป็นต้นตอของ C โดยตรงหรอก
B ต่างหาก ที่ทำให้ C เกิดขึ้นมาอย่างเต็มๆ นักจิตบำบัดเรียก B ว่า
cognitive distortion (ทัศนคติที่บิดเบือน) ซึ่งทำให้เกิดความทุกข์
ตัวอย่าง cognitive distortion (B)
เมื่อมีเหตุร้ายเกิดขึ้นกับคุณ (A) เช่น ทำธุรกิจผิดพลาดขาดทุน
คุณจะรู้สึกผิดหวัง เสียใจ อับอาย และหวาดกลัว (C)
เพราะกระบวนการความคิดของเรา (B)
จะตัดสินและบอกกับเราว่า เราไม่ดี ไม่เก่ง
ทำอะไรก็ล้มเหลวไปหมด ซึ่งนั่นทำให้คุณเกิดอารมณ์ต่างๆ
ที่เป็นอารมณ์เชิงลบ
ไม่ใช่สถานการณ์ที่เกิดขึ้นหรอกที่ทำให้คุณรู้สึกแย่
แต่เป็นคำพูดที่คุณบอกตัวเองต่างหาก
สิ่งที่เกิดขึ้นในชีวิตเรา
มีเพียง 2 เรื่อง คือเรื่องที่เราควบคุมได้ และควบคุมไม่ได้
เราจึงควรหมั่นฝึกฝน ควบคุมในสิ่งที่ทำได้
คือการปรับทัศนคติ ความเชื่อ และความคิด ในการมองสิ่งรอบตัว
ค้นหาต้นตอแห่งอารมณ์ (ที่ทำให้ทุกข์)
และฝึกแทนที่ความคิดเชิงลบด้วยทัศนคติใหม่ๆ
ปล่อยวางในสิ่งที่เราควบคุมไม่ได้
ชีวิตมันก็คงจะง่าย และมีสีสันที่สดใสขึ้น
--------------------------------------------------------
เรียบเรียงจาก
The ABCs of emotions.
Jeffrey S. Nevid, Ph.D., ABPP