ไม่มีสถานที่ไหนเร่งสิ่งมีชีวิตให้มีวิวัฒนาการได้เร็วเท่า 'เมือง' ที่คุณอยู่อาศัย มันไม่เพียงเปลี่ยนคุณ แต่เปลี่ยนสิ่งมีชีวิตรอบๆ ตัวคุณด้วย ล่าสุดมีงานวิจัยพบว่า หนูในมหานครนิวยอร์กได้แบ่งออกเป็น 2 สายพันธุ์คือ หนู Downtown และ หนู Midtown ซึ่งอาศัยอยู่ในพื้นที่เมืองที่มีปริมาณอาหารและความหนาแน่นของรถต่างกัน ส่งผลให้หนูของแต่ละพื้นที่มีความเฉพาะเจาะจงทางชีววิทยาด้วยเช่นกัน
เมืองในสายตาของนักชีววิทยาเป็นดั่ง Hotspot ของวิวัฒนาการ แม้จะยังไม่มีการสำรวจสายพันธุ์ใหม่ในเมืองมากพอ แต่จากหลายกรณีทำให้เห็นว่าเมืองมีปัจจัยที่ทำให้สิ่งมีชีวิตต้องดิ้นรนเอาตัวรอดในรูปแบบของตัวเอง
ถนนและคอนกรีต
ถนนและตึกที่โบกด้วยคอนกรีตมีการสะสมความร้อนและรังสีตลอดทั้งวัน ทำให้เมืองมีความร้อนจัดอยู่ตลอดเวลา สิ่งมีชีวิตจึงอาจปรับตัวให้สามารถต้านทานความร้อนได้เป็นพิเศษ เช่น พืชบางชนิดอาจพยายามต้านความร้อนด้วยรากที่ชอนไชได้ลึกขึ้น แต่ถึงอย่างนั้นก็อาจเปราะบางต่อความหนาวเย็นเมื่อเทียบกับสิ่งมีชีวิตที่อาศัยในพื้นที่ชนบท
ตึกรามบ้านช่อง
ลักษณะการออกแบบตึกที่มิดชิด และมีซอยลัดเลาะวกวนซับซ้อนภายใต้ 'ซุปเปอร์บล็อก' ขวางกั้นไม่ให้สิ่งมีชีวิตสัญจรไปมาอย่างอิสระ ส่งผลให้พวกมันถูกกักขังอยู่ในบริเวณเดียว และทำให้ไม่เกิดการส่งต่อและแลกเปลี่ยนยีนกับสิ่งมีชีวิตนอกเครือญาติ กลายเป็นการบังคับให้มีการสืบพันธุ์กันเอง ไม่มีความหลากหลายทางพันธุกรรม เพิ่มโอกาสความพิการ ส่งต่อโรคที่เกิดจากพันธุกรรม และทำให้สิ่งมีชีวิตเปราะบางต่อโรค
รถและขนส่งมวลชน
คมนาคมของมนุษย์สร้างความปั่นป่วนให้สิ่งมีชีวิต มีรายงานว่า นกกระจอกบ้านมีปีกที่เล็กลงเนื่องจากพยายามบินหลบรถยนต์ที่วิ่งด้วยความเร็วสูง รูปแบบถนนยังบังคับให้สัตว์ต้องเดินทางรูปแบบใหม่ โดยอาจจะใช้ทางลัด ใช้ช่องใต้ดินในการสัญจร หรือเกาะติดไปกับรถยนต์เลยก็มี
ไฟสว่างไสวยามค่ำคืน
กลางคืนที่แสงจ้าสาดส่อง ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมของสัตว์ในหลายแง่มุม โดยเฉพาะการไปรบกวนรูปแบบวัฏจักรการนอน ทำให้สิ่งมีชีวิตไม่รู้ว่ากลางคืนหรือกลางวัน ส่งผลให้พฤติกรรมการหากินและสืบพันธุ์เปลี่ยนไป สัตว์กินซากอาจออกหากินในเวลากลางวันมากขึ้น สิ่งมีชีวิตที่เคยใช้ชีวิตตอนกลางคืน เมื่ออยู่ในพื้นที่ที่กลางคืนมีแสงสว่างจ้า ก็มีโอกาสที่พวกมันจะเสียทักษะการมองเห็นในภาวะแสงน้อยไปด้วย
สารเคมีและมลพิษทางอากาศ
สารเคมีที่เป็นพิษมีแนวโน้มทำให้สิ่งมีชีวิตมีภูมิต้านทานมากขึ้น ซึ่งในหลายกรณีเป็นเรื่องแย่มากกว่า เช่น หนูที่ทนต่อโลหะหนักมากขึ้น ทำให้มันกินไม่เลือก และมีโอกาสแพร่กระจายสารพิษจากโลหะวัตถุที่เป็นอันตรายต่อมนุษย์โดยที่พวกมันไม่เป็นอะไรเลย นอกจากนี้ยังมีหลายงานวิจัยยืนยันว่า มลพิษทางอากาศยิ่งทำให้สิ่งมีชีวิตกลายพันธุ์มากขึ้น
พื้นที่สีเขียวในเมือง
พื้นที่สีเขียวเป็นของจำเป็นที่ต้องมี เสมือนระเบียงกั้นระหว่างเมืองและธรรมชาติ ช่วยเป็นพื้นที่กันชนรักษาพันธุกรรมของสิ่งมีชีวิต และยังเป็นแหล่งเก็บ Subpopulation ของประชากรสิ่งมีชีวิตให้คงไว้ซึ่งความหลากหลาย ไม่ถูกเร่งวิวัฒนาการไปเสียหมด
อ้างอิงข้อมูลจาก
S. Miles et al., “Urbanization as a facilitator of gene flow in a human health pest,” Mol Ecol,27:3219–30, 2018.
T.J. Johnson, J. Munshi-South, “Evolution of life in urban environments,” Science, 358: eaam8327,2017.
E. Harris et al., “Urbanization shapes the demographic history of a native rodent (the white-footed mouse, Peromyscus leucopus) in New York City,” Biol Lett, 12:20150983, 2016.
Illustration by Waragorn Keeranan
