หากพูดถึง สถานีกรุงเทพ คนรุ่นหลังหลายคนอาจจะไม่รู้จัก แต่ถ้าบอกว่า สถานีหัวลำโพง คงต้องร้องอ๋อกันแน่นอน ซึ่งนับตั้งแต่เปิดใช้งานเมื่อวันที่ 25 มิถุนายน 2459 จนวันนี้ผ่านไป 103 ปีแล้ว วันนี้ Travel.MThai เลยอยากพาทุกคนไปทำความรู้จักกับสถานีหัวลำโพง ให้ลึกซึ้งขึ้นกว่าเดิม
103 ปี สถานีหัวลำโพง
สถานีรถไฟสุดคลาสสิคของไทย
สถานีกรุงเทพ หรือที่เรียกกันว่า หัวลำโพง เป็นสถานีรถไฟเก่าแก่อยู่คู่กับประเทศไทยมายาวนานกว่า 100 ปี เริ่มก่อสร้างช่วงปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในปี พ.ศ. 2453 สร้างเสร็จและเปิดใช้งานเมื่อวันที่ 25 มิถุนายน พ.ศ. 2459
ประวัติของหัวลำโพง
หลายต่อหลายครั้งที่เราเดินทางด้วยรถไฟ จะมีการประกาศเสียงตามสาย หรือป้ายข้างรถสถานีหนึ่งว่า “สถานีกรุงเทพ” แต่เราก็มักจะเคยชินว่าสถานีกรุงเทพคือ “สถานีหัวลำโพง” ตามที่พูดกันมาแต่รุ่นพ่อรุ่นแม่ ความจริงแล้วสถานีรถไฟกรุงเทพ กับสถานีรถไฟหัวลำโพง เป็นคนละสถานีกัน ผู้บริหารก็ไม่ใช่หน่วยเดียวกัน และเป็นรถไฟคนละเส้นทางกัน
สถานีรถไฟกรุงเทพ เป็นสถานีรถไฟหลักของประเทศไทย เดิมเป็นอาคารไม้ อยู่ริมคลองผดุงกรุงเกษม เยื้องๆ กับโรงเรียนสายปัญญา ก่อนที่จะสร้างอาคารใหม่ในปลายรัชกาลที่ 5 เพื่อรองรับการเดินรถที่มากขึ้น จนสำเร็จในต้นรัชกาลที่ 6 เป็นอาคารทรงโค้งครึ่งวงกลมแบบศิลปะอิตาเลียน เรเนสซองส์ คล้ายกับสถานีรถไฟแฟรงก์เฟิร์ตในประเทศเยอรมนี ออกแบบโดยมิสเตอร์ มาริโอ ตามันโญ ชาวอิตาลี สถาปนิกสยามผู้ออกแบบ พระที่นั่งอนันตสมาคม, วังปารุสกวัน, สะพานมัฆวานรังสรรค์ และสถานที่สำคัญอีกหลายแห่ง
สถานีรถไฟหัวลำโพง มีชื่อเรียกว่า ‘ทางรถไฟสายปากน้ำ’ เป็นทางรถไฟเอกชน ที่เดินรถระหว่างหัวลำโพง กรุงเทพฯ กับ เมืองปากน้ำ จังหวัดสมุทรปราการ ได้สัมปทานโดยชาวเดนมาร์ก เปิดเดินรถในวันที่ 11 เมษายน 2436 ซึ่งดำเนินกิจการก่อนกรมรถไฟหลวง หรือสถานีรถไฟกรุงเทพ
ลักษณะอาคารเป็นเรือนแถวเล็กๆ วางตัวในแนวตะวันตก-ตะวันออก เลียบขนานไปกับทางรถไฟสายปากน้ำที่มุ่งหน้าไปทางสมุทรปราการ ซึ่งอาคารสถานีหัวลำโพงนั้นตั้งอยู่ตรงกันข้ามกับสถานีกรุงเทพ ห่างเพียงแค่การข้ามถนนไปไม่กี่สิบเมตรเท่านั้น
สถานีรถไฟหัวลำโพง ถูกยกเลิกเมื่อวันที่ 1 มกราคม 2503 พร้อมๆ กับการยกเลิกกิจการรถไฟสายปากน้ำ เป็นอันปิดฉากสถานีรถไฟเอกชนหัวลำโพง และได้มีการสร้างถนนทับทางรถไฟเดิมแทน นั่นก็คือ ถนนพระราม 4 (จากหัวลำโพง-คลองเคย) ถนนทางรถไฟสายเก่า และ ถนนสุขุมวิท (บริเวณหน้าโรงเรียนนายเรือสมุทรปราการ)
ถ้านึกภาพไม่ออกว่าเดิมที่ตั้งสถานีหัวลำโพงอยู่ตรงไหน พื้นที่สถานีหัวลำโพงในปัจจุบันนั้น คือ เกาะกลางถนนพระรามสี่ ซึ่งอยู่ด้านหน้าสถานีกรุงเทพ และมีสถานีรถไฟใต้ดินหัวลำโพง (MRT) อยู่ในตำแหน่งเดียวกับสถานีรถไฟหัวลำโพงสายปากน้ำ เพียงแต่ย้ายจากบนดินลงไปอยู่ใต้ดิน เท่านั้นเอง
อย่างไรก็ตาม คนยังนิยมเรียกสถานีกรุงเทพ ว่าสถานีหัวลำโพง ตามชื่อคลองและถนนในบริเวณใกล้เคียง คำว่า “หัวลำโพง” นี้บ้างก็ว่ามาจากชื่อทุ่งกว้างบริเวณนั้น ซึ่งใช้เป็นที่เลี้ยงวัวของแขก ชาวบ้านเห็นฝูงวัววิ่งอย่างคึกคะนองอยู่กลางทุ่งจึงเรียก “ทุ่งวัวลำพอง” และคลาดเคลื่อนมาเป็น “หัวลำโพง” ในภายหลัง บ้างก็สันนิษฐานว่าเป็นชื่อของต้นไม้ชนิดหนึ่งชื่อ “ต้นลำโพง” ซึ่งเคยมีมากในแถบนี้
เส้นทางรถไฟที่ออกจากหัวลำโพง
กิจการรถไฟในปัจจุบัน มีเส้นทางที่ออกจากสถานีหัวลำโพง จำนวน 4 สาย ได้แก่
1. ทางรถไฟสายเหนือ ต้นทางอยู่ที่สถานีรถไฟกรุงเทพ ปลายทาง สถานีรถไฟเชียงใหม่ ระยะทาง 751.42 กิโลเมตร
2. ทางรถไฟสายตะวันออกเฉียงเหนือ ต้นทางอยู่ที่สถานีรถไฟกรุงเทพ เมื่อถึงสถานีรถไฟชุมทางถนนจิระจะแยกออกเป็น 2 สาย คือ
- ปลายทางสถานีรถไฟอุบลราชธานี ระยะทาง 575.10 กิโลเมตร
- ปลายทางสถานีรถไฟหนองคาย ระยะทาง 621.10 กิโลเมตร
3. ทางรถไฟสายตะวันออก ต้นทางสถานีรถไฟกรุงเทพ เมื่อถึงสถานีรถไฟชุมทางฉะเชิงเทราแล้วแยกออกเป็น 2 สาย คือ
- ปลายทางสถานีรถไฟอรัญประเทศ ระยะทาง 254.50 กิโลเมตร
- ปลายทางสถานีรถไฟบ้านพลูตาหลวง ระยะทาง 184.03 กิโลเมตร
4. ทางรถไฟสายใต้ต้นทางสถานีกรุงเทพ และสถานีธนบุรี เมื่อถึงสถานีรถไฟชุมทางหาดใหญ่แล้วแยกออกเป็น 2 สาย คือ
- ปลายทางสถานีรถไฟบัตเตอร์เวอร์ธ ประเทศมาเลเซีย ระยะทาง 973.84 กิโลเมตร (นับถึงสถานีรถไฟปาดังเบซาร์)
- ปลายทางสถานีรถไฟสุไหงโก-ลก ระยะทาง 1,142.99 กิโลเมตร
แผนการอนาคต
การรถไฟแห่งประเทศไทย มีแผนจะเปิดสถานีรถไฟแห่งใหม่ “สถานีกลางบางซื่อ” ที่รวมรถไฟทางไกล รถไฟฟ้าชานเมือง รถไฟเชื่อมต่อท่าอากาศยาน และรถไฟความเร็วสูงเข้าด้วยกัน คล้ายกับ Taipei main station ประเทศไต้หวัน เป็นอันยุติบทบาทของสถานีรถไฟกรุงเทพ หรือ หัวลำโพง ก่อนจะเปลี่ยนเป็นพิพิธภัณฑ์รถไฟไทย และแหล่งท่องเที่ยวเชิงประวัติศาสตร์ต่อไป
ขอบคุณข้อมูลและภาพจาก : ทีมนั่งรถไฟกับนายแฮมมึน, commons.wikimedia