ความรักต่างชนชั้นเป็นอีกหนึ่งเรื่องราวที่เกิดขึ้นในแทบทุกอารยธรรม ส่วนใหญ่แล้วมักถูกเล่าในเชิงโศกนาฎกรรม สำหรับในไทยแล้วก็มีบันทึกหลักฐานทางประวัติศาสตร์กับกรณีหม่อมเจ้าหญิงที่มี “ความรัก” กับบุคคลต่างชนชั้นอันนำมาซึ่งชะตากรรมแสนยากลำบากแตกต่างจากการอยู่ในศักดิ์ชนชั้นสูงแต่เดิม
ในสมัยสมบูรณาญาสิทธราชย์ของไทย ความรักระหว่างเจ้านายผู้หญิงชั้นสูงกับสามัญชนแทบจะเรียกได้ว่าเป็นความรักต้องห้ามวีระยุทธ ปีสาลี ผู้เขียนบทความ“บันทึกรักท่านหญิง : ความรักและการแต่งงานของเจ้านายสตรีหลัง พ.ศ. 2475” บรรยายว่า กรอบจารีตประเพณีในพระบรมมหาราชวังค่อนข้างเข้มงวด เรื่องความรักระหว่างเจ้านายผู้หญิงกับสามัญชนเป็นความผิดอย่างมหันต์ อย่างไรก็ตาม เมื่อเทียบกับความรักของเจ้านายผู้หญิงที่ประทับนอกพระบรมมหาราชวังแล้ว กรณีหลังจะไม่เคร่งครัดเท่า แต่ที่ผ่านมาก็มีหลายกรณีเกิดขึ้น
คดีหนึ่งคือหม่อมเจ้าหญิงออน ในพระเจ้าบรมวงศ์เธอพระองค์เจ้าเรณู ได้สามีชื่อแสง หลบหนีออกจากวังมาแต่งงานมีครอบครัวกับไพร่ จากนั้นต้องขายตัวลงเป็นทาส วิทยานิพนธ์เรื่อง “ผู้หญิงในกระบวนการยุตธรรมในสังคมไทย รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จนถึง พ.ศ.2478 : ศึกษาจากคดีความและฎีกา” โดย ภาวิณี บุนนาค อธิบายว่า ครั้นพบกับสถานการณ์ยากลำบาก ไม่สามารถเผชิญหน้ารับมือกับการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ และการกดขี่ของนายเงิน หม่อมเจ้าหญิงออนใช้อภิสิทธิ์จากความเป็นเจ้าขึ้นมาต่อสู้โดยยอมกลับเข้าวัง ซึ่งต้องแลกกับชีวิตอิสระ แต่ในช่วงนั้นหม่อมเจ้าออน อยู่ในวัย 60 ปีแล้ว ความเป็นอยู่ช่วงบั้นปลายก็น่าจะดีกว่าสังคมภายนอกในเวลานั้น
อีกกรณีคือ หม่อมเจ้าแฝงในพระราชวรวงษ์เธอพระองค์เจ้าชายป๊อก รักใคร่และได้นายจันเป็นสามี มีบุตรร่วมกัน 1 คน เอกสารรัชกาลที่ 5 กระทรวงยุติธรรม ที่ ร.5 ย. 13/8 บรรยายเรื่องราวว่า หม่อมเจ้าแฝงทำเรื่องราวร้องทุกข์ทางไปรษณีย์ว่า ขายตัวเป็นทาสพระอภัยพลภักดิ์ จากนั้นก็หลบหนี พลตระเวนจับตัวกลับมาแล้วส่งไปศาลราชตระกูล ถูกจำตรวน ระหว่างนั้นหม่อมเจ้าแฝงคลอดบุตรที่เกิดกับนายจัน
ภาวิณี บุนนาค ผู้ทำวิทยานิพนธ์ บรรยายว่า รัชกาลที่ 5 ทรงวินิจฉัยว่า หม่อมเจ้าหญิงแฝงมียศบรรดาศักดิ์เป็นหม่อม และได้รับการชุบเลี้ยงตามเกียรติยศหม่อมเจ้า หากมีเรื่องทุกข์ร้อนควรกราบทูลแก่เจ้านายชั้นผู้ใหญ่ในราชตระกูล แต่กลับประพฤติไม่สมบรรดาศักดิ์ ทำให้เสียเกียรติยศราชตระกูลสืบเนื่องมาจากเป็นเมียนายจันซึ่งเป็นไพร่ต่ำศักดิ์ และขายตัวเป็นทาสก็มีความผิดอีกขั้นหนึ่ง พระองค์ทรงรับสั่งให้ถอดยศหม่อมเจ้า แล้วนำตัวมาจองจำในพระบรมมหาราชวัง
ส่วนนายจันที่เป็นไพร่ต่ำบรรดาศักดิ์กระทำบังอาจรักใคร่หม่อมเจ้าแฝง หากจับได้ให้นำตัวมาสอบสวน นายจันก็มีความผิดให้เฆี่ยน 30 ทีแล้วส่งให้มูลนายในสังกัดรับตัวไป
คลิกอ่านเพิ่มเติม : “รักของท่านหญิง” สำรวจความรัก-การแต่งงานของเจ้านายสตรีที่เปลี่ยนไปหลัง 2475
คลิกอ่านเพิ่มเติม : เปิดบันทึกความรักของ “เจ้านายสตรี” ที่ลาออกจากฐานันดรศักดิ์เพื่อสมรสกับสามัญชน
อ้างอิง:
ภาวิณี บุนนาค. ผู้หญิงในกระบวนการยุตธรรมในสังคมไทย รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จนถึง พ.ศ.2478 : ศึกษาจากคดีความและฎีกา. วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร์ ภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2554
วีระยุทธ ปีสาลี. “บันทึกรักท่านหญิง : ความรักและการแต่งงานของเจ้านายสตรีหลัง พ.ศ. 2475”. ใน ศิลปวัฒนธรรม. ปีที่ 37 ฉบับที่ 8 มิถุนยาน 2559
เผยแพร่เนื้อหาในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 20 มีนาคม 2562
