การประดิษฐ์“ดินปืน” เปลี่ยนโฉมหน้าการทำสงครามของมนุษย์ไปอย่างมาก นักวิชาการตะวันตกรับรู้กันว่า ดินปืนได้รับความสนใจในตะวันตกเป็นครั้งแรกช่วงปลายศตวรรษที่ 12 แต่ในฟากตะวันออก มีข้อมูลอ้างอิงว่า จีนนำดินปืนมาใช้งานขั้นพื้นฐานก่อนยุโรป และมีหลักฐานว่าชาวจีนผสมสารที่แปลกประหลาดและร้ายกาจหลายอย่างลงในระเบิดและระเบิดมือ หนึ่งในนั้นคือ “อุจจาระ” จนกลายเป็น “ระเบิดอุจจาระ”
การคิดค้นดินปืนในจีนไม่ได้เกิดขึ้นด้วยความตั้งใจ จากข้อมูลของนักประวัติศาสตร์ที่เชี่ยวชาญรอบด้านอย่างโรเบิร์ต เทมเพิล ผู้เขียนหนังสือ“ต้นกำเนิด 100 สิ่งแรกของโลก-The Genious of China” โรเบิร์ต อธิบายว่า ดินปืนถูกคิดค้นโดยนักประสมแร่แปรธาตุที่พุ่งเป้าค้นหายาอายุวัฒนะเพื่อความเป็นอมตะ
ดินปืน มีองค์ประกอบสำคัญที่สุดคือ ดินประสิว และกำมะถัน ในตะวันตกไม่รู้จัก ดินประสิว จนกระทั่งเข้าช่วงยุคกลาง ด้วยลักษณะของมันที่เป็นแร่ซึ่งก่อตัวตามธรรมชาติในเขตร้อน ทำให้จีนมีแร่ชนิดนี้อยู่เหลือเฟือตามท้องถิ่น ชาวจีนรู้จักวิธีทดสอบแยกแยะดินประสิวแท้ด้วยการทดสอบหาเปลวไฟโพแทสเซียม ซึ่งจะเผาไหม้ออกมาเป็นเปลวไฟสีม่วงในศตวรรษที่ 3 เป็นอย่างช้า (2,000 ปีก่อนตะวันตก)
ขณะที่ กำมะถัน ชาวจีนก็สามารถทำให้บริสุทธิ์ได้ กำมะถันบริสุทธิ์ถูกเอ่ยถึงในหนังสือจีนสมัยศตวรรษที่ 2 ชื่อ Pharmacopoeia of the Heavenly Husbandman ขณะที่ข้อมูลการได้มาซึ่งกำมะถันบริสุทธิ์อยู่ในหลักฐานจากศตวรรษที่ 11 ระบุวิธีเผาแร่เหล็กสีเหลือง (iron pyrite) ซ้อนกับถ่านหินกลมในเตาเผาที่ทำจากดิน
เมื่อปี 1067 จักรพรรดิจีนมีราชโองการสั่งห้ามขายดินประสิว และกำมะถัน ให้ต่างชาติ และห้ามเอกชนทำธุรกิจเกี่ยวกับสินค้าเหล่านี้ ตามมาด้วยการยึดกิจการอุตสาหกรรมหลักเป็นของรัฐ และผูกขาดโดยรัฐ
สำหรับส่วนผสมที่สำคัญทั้งสองนี้ กำมะถันจะเป็นตัวกำหนดอุณหภูมิในการจุดระเบิด ส่วนดินประสิวจะทำให้เกิดการระเบิดในดินปืน ยิ่งมีดินประสิวมาก ยิ่งระเบิดรุนแรงมากขึ้น ดินปืนของชาวจีนยุคแรกมีดินประสิวประมาณร้อยละ 50 เท่านั้น จึงไม่รุนแรงนัก ชาวจีนปรับส่วนผสมจนได้สัดส่วนพอเหมาะมากขึ้นเรื่อยๆ จนเข้าขั้นผลิตลูกระเบิด ระเบิดมือ ระเบิดที่ใช้ในพื้นดินและทะเล
ย้อนกลับไปที่เรื่องของนักประสมแร่แปรธาตุ เมื่อจีนมีสารต่างๆ อยู่ในมืออยู่แล้ว ย่อมเป็นเรื่องธรรมดาที่สักวันหนึ่ง นักประสมแร่แปรธาตุจะค้นพบส่วนผสมที่ทำให้เกิดดินปืนขึ้นโดยบังเอิญจนได้ดินปืนขึ้น เก่อหง นักประสมแร่แปรธาตุที่มีชื่อเสียงเคยให้สูตรการผสมสารหนูโลหะปฐมภูมิ ซึ่งกระบวนการนี้มีการผสมส่วนผสมสำคัญของดินปืนเข้าด้วยกัน สิ่งที่ได้ใกล้เคียงกับดินปืนมาก
ในปี 1040 เจิงกงเลี่ยง ตีพิมพ์สูตรดินปืนที่แท้จริงเป็นครั้งแรกในประวัติศาสตร์ แต่จากข้อมูลข้างต้น ของเทมเพิล ทำให้เห็นว่า ดินปืนที่แท้จริงและการใช้ดินปืนเป็นที่รู้จักกันมาราวหนึ่งศตวรรษก่อนหน้านั้นเป็นอย่างน้อย
สูตรดินปืนยุคแรกที่ทำสำหรับอาวุธอย่างลูกบอลควันพิษ และลูกระเบิดไฟแบบมีตะขอให้เกาะติดกับโครงสร้างไม้และทำให้ลุกไหม้ได้นั้น มีดินปืนที่ไม่ใช่วัตถุระเบิดโดยตรง แต่เป็น “การเผาไหม้กะทันหัน” ทำให้เกิดเสียงเหมือนจรวด ลูกระเบิดเหล่านี้ไม่มีดินประสิวมากพอที่ทำให้ระเบิดได้ แต่จะตามมาภายหลัง
ดร. โจเฟซ นีดแฮม นักวิชาการด้านจีนศึกษาชื่อดัง ผู้เขียนหนังสือ “วิทยาศาสตร์และอารยธรรมในประเทศจีน” เชื่อว่า ความสัมพันธ์ระหว่างสารหนูในยุคต้นมีแนวโน้มเชื่อมโยงกับแบบแผนการผสมสารหนูในดินปืนที่ชาวจีนใช้กันเป็นประจำในสมัยต่อมา สารหนูในลูกระเบิดเป็นเสมือนสารพิษที่เสริมอานุภาพทำลายล้าง
เทมเพิล อธิบายเพิ่มเติมว่า มีการผสมยาพิษประหลาดและน่าสะพรึงหลายชนิดลงในระเบิดและลูกระเบิดมือของชาวจีนในสัดส่วนจำนวนมาก พิษที่น่าขยะแขยงชนิดหนึ่งไม่พ้น ระเบิดอุจจาระ ในยุคกลาง
ระเบิดอุจจาระและสูตรของมันทำให้ลูกระเบิดส่งกลิ่นเหม็น แพร่กระจายฝุ่นอุจจาระรวมทั้งสารพิษที่ส่งผลทำให้เสียชีวิตได้ไปทั่วพื้นที่ที่ระเบิด แน่นอนว่าส่วนผสมที่สำคัญคือ อุจจาระคนตากให้แห้ง และบดเป็นผงร่อนให้ละเอียด ใช้สัดส่วนประมาณ 240 ออนซ์ ต่อระเบิดหนึ่งลูกที่มีน้ำหนักประมาณ 316 ออนซ์
ห่อลูกระเบิดนี้จะถูกขว้างด้วยเครื่องเหวี่ยงขว้าง ซึ่งบรรจุลูกระเบิดในห่วงเชือก แล้วใช้แขนกลเหวี่ยงสู่อากาศ ชนวนที่จุดไฟจะทำให้ลูกระเบิดเกิดระเบิดเหนือศีรษะฝ่ายตรงข้าม หรือหลังจากตกสู่พื้นไม่นานนักและจะเผาไหม้อย่างรุนแรง จากนั้นจะแพร่กระจายควันสกปรกเป็นหมอกหนาทึบ
การศึกของชนเผ่าในสมัย 400 ปีก่อนคริสตกาลก็มีเริ่มใช้สารพิษ เผาสารพิษแล้วสูบควันพิษไปตามท่อ ใช้หีบลมเป่าเข้าไปตามอุโมงค์ที่ศัตรูสร้าง ในยุคกลางก็ใช้วิธีทิ้งลูกระเบิดพิษและให้ระเบิดในอุโมงค์ และยังมีการใช้ควันบังตา ซึ่งเทียบได้กับแก๊สน้ำตาสมัยใหม่ โดยใช้หีบลมเป่าผงปูนขาวละเอียดทำให้น้ำตาไหลไม่หยุด การใช้แก๊สน้ำตาในจีนเริ่มในศตวรรษที่ 2 เป็นอย่างช้า มีบันทึกประวัติศาสตร์ที่พูดถึงการปราบปราบกลุ่มชาวนาในปี 178 ด้วยการใช้หีบลมเป่าผงปูนขาวให้พุ่งออกอย่างแรง
อ่านเพิ่มเติม :
- คลายร้อนแบบคนจีนโบราณ ตัดน้ำแข็งธรรมชาติมาใช้ในบ้าน แทน “แอร์”
- เกร็ดความรู้เรื่อง “สี” จากหุ่นดินเผาสุสานจิ๋นซี ทำไมสีหลุดลอก-Chinese Purple มาจากไหน?
อ้างอิง :
เทมเพิล, โรเบิร์ต. ต้นกำเนิด 100 สิ่งแรกของโลก-The Genious of China. กรุงเทพฯ : มติชน, 2554
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 17 มกราคม 2562
