พจนานุกรมฉบับ “บาสเกตบอล” ที่คุณควรรู้

แม้จะมีที่มาจากประเทศสหรัฐอเมริกา ดินแดนแห่งอเมริกันเกมส์ที่ว่ากันว่า สร้างกีฬาชนิดต่างๆ เพื่อให้คนอเมริกันเล่นและดูเป็นหลัก แต่คงปฏิเสธไม่ได้ว่า บาสเกตบอล คืออีกหนึ่งกีฬาที่ได้รับความนิยมไปทั่วโลก จากลีลาการเล่นที่สวยงาม ดุดัน ชวนให้ดูสนุก โดยเฉพาะใน NBA สุดยอดเวทีที่รวบรวมผู้เล่นระดับปีศาจจากทั่วทุกมุมโลก

แต่ท่ามกลางความนิยมทั้งเล่นและดูในกีฬาแม่นห่วงนี้เอง ก็มีศัพท์แสงต่างๆ ที่ผุดขึ้นมาสร้างความฉงนสงสัย บางคำไม่เคยได้ยินมาก่อน บางคำมีความหมายต่างจากปกติทั่วไป นี่คือพจนานุกรมรวบรวมคำศัพท์บางส่วนที่จะช่วยให้คุณดูบาสได้สนุกยิ่งขึ้น

Traveling

Photo : hoopshype.com

ในชีวิตประจำวัน "Traveling" คือการออกเดินทางท่องเที่ยว แต่สำหรับในกีฬาบาสเกตบอล คำนี้หมายถึงการที่นักกีฬาคนที่ครองบอลถือลูกบาสแล้วก้าวขาเกิน 2 ก้าว ซึ่งจะถูกเป่าเสียฟาวล์โดยอัตโนมัติ โดยแฟนบาสชาวไทยน่าจะคุ้นเคยกับเหตุการณ์ลักษณะนี้ในชื่อ "Walking" มากกว่า

แม้การ Traveling จะถือเป็นการฟาวล์ แต่หากสังเกตก็จะเห็นว่า บางครั้งผู้ตัดสินใน NBA ก็ไม่เป่าให้ฟาวล์ ซึ่งตรงนี้ไม่แน่ชัดว่ากรรมการมองไม่เห็น หรือเห็นแล้วปล่อยให้ผ่านๆ ไปกันแน่ เพราะเคยมีกรณีที่นักบาสถือบอลในมือแล้วก้าวเป็นสิบๆ ก้าวให้เห็นอยู่เนืองๆ

Downtown

Photo : www.si.com

นี่ก็เป็นอีกคำซึ่งมีความหมายต่างจากที่ใช้กันโดยทั่วไป เพราะในโลกปกติ "Downtown" หมายถึงย่านใจกลางเมือง ทว่าในกีฬาบาสเกตบอล คำนี้หมายถึงพื้นที่ซึ่งอยู่หลังจากเส้น 3 คะแนน ดังนั้นเมื่อได้ยินคนพากย์พูดว่า "From downtown" เมื่อไหร่ ก็ขอให้เข้าใจตรงกันว่าหมายถึงการชู้ต 3 คะแนนนั่นเอง

Buzzer beater

Photo : www.si.com

ในกีฬาบาสเกตบอล สัญญาณที่เอาไว้บ่งบอกว่าสิ้นสุดเวลาที่ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งจะได้ครองบอล, หมดควอเตอร์ หรือจบเกม คือเสียงสัญญาณ ซึ่งผู้เล่นจะต้องชู้ตทำคะแนนก่อนที่จะได้ยินเสียงดังกล่าว "Buzzer beater" นั้นจึงหมายถึงการชู้ตลูกลงในเสี้ยววินาทีสุดท้ายก่อนที่จะหมดเวลานั่นเอง โดยบอลต้องหลุดจากนิ้วก่อนที่เสียงจะดังขึ้นเท่านั้น

อย่างไรก็ตาม คำนี้มักจะถูกใช้ในบริบทที่การยิงลูกดังกล่าว ทำให้ผลการแข่งขันเปลี่ยนแปลงไป อย่างเช่นทำให้ทีมชนะ หรือยืดเกมไปตัดสินกันต่อช่วงต่อเวลาเป็นสำคัญ

Air ball

Photo : www.liberaldictionary.com

นี่คือเหตุการณ์ที่นักบาสทุกคนไม่อยากให้เกิดกับตัวเอง เพราะ "Air ball" นั้นคือเหตุการณ์ที่ผู้เล่นได้ชู้ตลูก แต่บอลเจ้ากรรมกลับไม่เฉียดแม้กระทั่งห่วงหรือกระดานหลังห่วงเลยแม้แต่น้อย เสมือนวิ่งผ่านอากาศไปเฉยๆ นั่นเอง

แต่ถึงจะเป็นเหตุการณ์ชวนเสียหน้าไม่น้อย นักบาส NBA หลายคนก็พลาดแบบนี้อยู่เนืองๆ ดังนั้นไม่ต้องกังวลไป คุณไม่ได้เดินเดียวดาย แต่มีคนร่วมอับอายแบบที่เคยพลาดลักษณะนี้เป็นหมู่คณะเลยล่ะ

And-one

Photo : actionnetwork.com

หลายคนอาจจะคุ้นชื่อนี้ในฐานะเสื้อผ้าและรองเท้าบาสเกตบอล ซึ่งแน่นอนว่า คำดังกล่าวก็ถูกหยิบยกมาจากกีฬานี้เช่นกัน โดย"And-one" นั้นหมายถึง การที่ผู้ชู้ตทำคะแนนได้ชู้ตลูกโทษเพิ่มอีกลูกหลังจากยิงลงไปแล้ว จากการถูกผู้เล่นฝั่งตรงข้ามทำฟาวล์ในจังหวะทำแต้ม

และเมื่อชู้ตลง ก็จะทำให้ผู้เล่นคนดังกล่าวสามารถทำ "Three point play" (ชู้ต 2 แต้ม + ลูกโทษ 1 แต้ม) หรือ "Four point play" (ชู้ต 3 แต้ม + ลูกโทษ 1 แต้ม) ได้นั่นเอง

Flop

Photo : www.sportsonearth.com

"Flop" นั้นหมายถึง การที่ผู้เล่นจู่ๆ ก็ล้มลงไปนอนที่พื้นโดยอีกฝ่ายไม่ได้สัมผัสร่างกาย โดยมีเจตนาหวังให้ผู้ตัดสินเป่าฟาวล์ ซึ่งหากพูดให้เห็นภาพ ก็ประมาณเดียวกับคำว่า พุ่งล้ม ในกีฬาฟุตบอลนั่นเองแหละ

Double-double / Triple-double / Quadruple-double

Photo : NBA.com

ในเกมบาสเกตบอลแต่ละนัดนั้นมีการบันทึกสถิติต่างๆ ไว้มากมาย ทว่าสำหรับนักกีฬา จะมี 5 สถิติที่แฟนกีฬาหรือสื่อให้ความสนใจ ประกอบด้วย คะแนน, รีบาวด์ (แย่งลูกที่ชู้ตไม่ลงมาครอบครอง), แอสซิสต์, สตีล (ฉกลูกจากการครองบอล), บล็อก

ดังนั้น "Double-double" จึงหมายถึงการที่ผู้เล่นทำสถิติ 2 ตัว ตัวไหนก็ได้ เป็นตัวเลข 2 หลักทั้งคู่ ส่วน "Triple-double" ก็หมายถึงสถิติ 3 ตัว ที่ทำได้เกิน 2 หลักทั้งหมด ขณะที่ "Quadruple-double" หมายถึงการทำ 4 สถิติเป็นจำนวนเกิน 2 หลักทั้งหมด ทว่าอันหลังสุดคือสิ่งที่เกิดขึ้นค่อนข้างยากอยู่ไม่น้อย

Alley oop

Photo : pulse.ng

นี่คือหนึ่งในการเล่นที่เรียกเสียงฮือฮาจากคนดูได้มากที่สุด เพราะ "Alley oop" คือการที่ผู้เล่นคนหนึ่ง โยนบอลสั้นๆ ให้กับเพื่อนร่วมทีม (ซึ่งบางครั้งก็โยนให้ตัวเอง) กระโดดรับกลางอากาศและทำแต้มทันที ซึ่งส่วนใหญ่จะเป็นการดังค์

แม้จะเป็นการทำแต้มที่ดูง่ายๆ แต่ถ้าปิดสกอร์ไม่ลงขึ้นมาคราใด เสียงฮือก็จะหาย กลายเป็นเสียงฮาทุกครั้งไป

Fastbreak

Photo : fivethirtyeight.com

หากจะอธิบายคำว่า "Fast break" เทียบกับศัพท์ของกีฬาอย่างฟุตบอลนั้นก็คงตรงกับคำว่า "Counter attack" เพราะนี่คือแผนที่พอแย่งบอลมาจากการสตีลหรือบล็อกได้แล้ว ก็รีบบุกขึ้นหน้าทำแต้มทันที ซึ่งทำให้อีกฝ่ายลงมาตั้งรับไม่ทัน เหมือนกันชนิดแทบไม่มีผิดเพี้ยนเลยล่ะ

Run and Gun

Photo : thestar.com

และเมื่อพูดถึง Fastbreak ไปแล้ว ก็คงต้องพูดถึง "Run and Gun" เพราะนี่คือแผนการเล่นที่ใช้รูปแบบการสวนกลับแบบเต็มๆ แย่งบอลได้ บุกขึ้นหน้าทำคะแนนทันที ถือเป็นแผนที่ได้รับความนิยมสุดๆ ในยุค 1960s ที่ บอสตัน เซลติกส์ ยุค บิล รัสเซลล์ คว้าแชมป์ NBA ถึง 11 สมัย รวมถึง ลอส แอนเจลิส เลเกอร์ส ชุด "Showtime" ที่ คารีม อับดุล-จาบาร์ นำทีมคว้าแชมป์ถึง 5 สมัยในยุค 1980s

Fadeaway

Photo : www.businessinsider.com

"Fadeaway" หมายถึงลูกยิงที่ผู้ยิงปล่อยบอลออกจากมือขณะที่กระโดดถอยหลังให้ห่างออกจากห่วงมากขึ้น ซึ่งทำให้มีพื้นที่ว่างจากตัวประกบ ตลอดจนทำให้อีกฝ่ายบล็อกยากยิ่งกว่าเดิม และคนที่เป็นมือชู้ตท่านี้ในระดับเซียนก็ถือได้ว่าระดับตำนานทั้งสิ้น … ไมเคิ่ล จอร์แดน, โคบี้ ไบรอันท์, เดิร์ก โนวิตซ์กี้ แค่นี้ตำนานพอรึยัง?

Splash

Photo : unsplash.com

สำหรับคนไทยอาจจะคุ้นในฐานะแบรนด์น้ำส้ม แต่สำหรับบาสเกตบอลนั้น "Splash" คือการที่ลูกบาสเกตบอลซึ่งถูกชู้ต พุ่งลงห่วงแบบที่ไม่กระทบกับขอบหรือแผ่นกระดานก่อนลง หากพูดให้เห็นภาพและเสียงก็คงจะเป็นการชู้ตลงแบบ"สวบ" นั่นเอง

ซึ่งนี่แหละคือที่มาของฉายา "Splash brothers" ซึ่ง สเตฟเฟ่น เคอร์รี่ กับ เคลย์ ธอมป์สัน 2 กำลังหลักของ โกลเด้น สเตท วอร์ริเออร์ส ได้รับจากการที่พวกเขาชู้ตบอลได้แม่น ลงเอาๆ สวบ สวบ อยู่ตลอด จนสามารถพาทีมเป็นแชมป์ NBA ได้ถึง 3 ครั้งในรอบ 5 ปีหลังสุด

Triangle offence

Photo : www.msgnetworks.com

เห็นคำว่า Triangle คงพอเดาได้ว่าต้องเกี่ยวกับอะไรเหลี่ยมๆ แน่ ซึ่งก็ตามนั้น เพราะ "Triangle offence" คือแผนการเล่นที่จะเซ็ตเกมบุกด้วยผู้เล่นเพียง 3 จาก 5 คนเพื่อผ่อนแรงของผู้เล่นคนอื่นๆ และแน่นอนว่าจะต้องวางตำแหน่งแบบสามเหลี่ยม

ระบบดังกล่าวถูกคิดค้นโดย เท็กซ์ วินเทอร์ แต่ผู้ที่เอามาปรับใช้จนโด่งดังคือ ฟิล แจ็คสัน ผู้นำ ชิคาโก้ บูลส์ คว้าแชมป์ NBA 6 สมัย ก่อนที่จะนำ ลอส แอนเจลิส เลเกอร์ส กวาดแชมป์อีก 5 สมัย ด้วยแผนนี้

Sixth man/woman

Photo : clutchpoints.com

บาสเกตบอลเป็นกีฬาที่ใช้ผู้เล่นฝั่งละ 5 คน ด้วยเหตุนี้ "Sixth man/woman" จึงมีความหมายไม่ซับซ้อน นั่นคือตำแหน่งตัวสำรอง ทว่าเป็นตัวสำรองที่ไม่ธรรมดา เพราะคนที่จะถูกเรียกเช่นนี้ได้จะต้องมีผลงานดีพอที่ทีมจะเรียกเขาลงสนามทันทีเป็นคนแรกเวลาที่ต้องการจุดเปลี่ยนของเกม หากเทียบกับโลกของฟุตบอล ก็จะใกล้กับคำว่า"Supersub" นั่นเอง

Hack

Photo : www.sportsgrid.com

ศัพท์โดยทั่วไปของคำนี้หมายถึงการล้วงข้อมูลทางโลกไซเบอร์ แต่สำหรับกีฬาบาสเกตบอล "Hack" หมายถึงการทำฟาวล์ ซึ่งหากใครโดนครบ 6 ครั้งก็ต้องออกจากสนาม ไม่สามารถกลับมาเล่นได้อีก

แต่เนื่องจากกฎของกีฬานี้ที่กำหนดให้คนที่ถูกทำฟาวล์ต้องชู้ตลูกโทษด้วยตัวเอง มันจึงได้เกิดศัพท์ใหม่นั่นคือคำว่า "Hack-a" ซึ่งหมายถึงการผลัดกันตีฟาวล์ใส่ผู้เล่นซึ่งมีเปอร์เซนต์การชู้ตลูกโทษไม่ดี เมื่อผู้เล่นคนดังกล่าวถูกตีฟาวล์ก็แทบจะมั่นใจได้ว่า จะยิงลูกโทษนั้นไม่ลง กลายเป็นความเสี่ยงที่คุ้มคาไป โดยผู้ที่ตกเป็นเหยื่อคนแรกๆ ของแท็คติกนี้ก็คือ "แชค" ชาคีล โอนีล จนแฟนบาสทั่วไปรู้จักแผนนี้ในชื่อ "Hack-a-Shaq" นั่นเอง

Swingman

Photo : si.com

คำว่า "Swingman" ในกีฬาบาสเกตบอลนั้นสามารถแปลได้ 2 ความหมาย โดยความหมายในสนาม คือผู้เล่นที่สามารถเล่นได้ถึง 2 ตำแหน่งในคนเดียวกัน คือ ชูตติ้งการ์ด และ สมอลล์ฟอร์เวิร์ด ซึ่งหากพูดถึงชื่อผู้เล่นเอาให้เห็นภาพ ก็อย่าง โคบี้ ไบรอันท์, เคลย์ ธอมป์สัน, ลูก้า ดอนซิซ และ วินซ์ คาร์เตอร์

ส่วนอีกความหมายหนึ่งเป็นเรื่องของเสื้อแข่งของแต่ละทีมใน NBA โดย Swingman ถือเป็นเสื้อเกรดกลาง โดยชื่อและเบอร์จะเป็นแบบปักเหมือนกับเกรด Authentic แบบที่ผู้เล่นใส่ ซึ่งต่างจากเกรด Replica ที่จะใช้การสกรีน แต่มีราคาย่อมเยากว่าเกรดผู้เล่น ทำให้เสื้อเกรดนี้ได้รับความนิยมจากแฟนบาสไม่น้อยเลยทีเดียว

Underhand Free Throw

Photo : www.si.com

นี่คือคำที่มีรากศัพท์มาจากคำว่า "Free throw" หรือการชู้ตลูกโทษ แต่ที่ต้องจำเพาะเจาะจงเป็นพิเศษก็เนื่องจาก มันเป็นท่าการยิงที่โดดเด่นเป็นเอกลักษณ์ไม่เหมือนใคร

เพราะท่า "Underhand Free Throw" นั้น จะชู้ตลูกโดยใช้มือเหวี่ยงลูกขึ้นมาจากด้านล่างบริเวณหว่างขา ต่างจากท่ามาตรฐานพิมพ์นิยมที่ชู้ตจากตำแหน่งเหนือศีรษะ ในประเทศไทยจะเรียกท่านี้ว่า"ท่าควักกะปิ" ซึ่งแม้เปอร์เซนต์ความแม่นจะค่อนข้างสูง แต่ก็เป็นท่าที่ไม่ใคร่จะมีใครนิยมเท่าใดนัก เพราะ "มันไม่เท่"

Photo : theolympians.co

ถึงกระนั้น ก็มีมือชู้ตที่ใช้ท่าดังกล่าวจนเป็นตำนาน นั่นคือ ริค แบร์รี่ จาก โกลเด้น สเตท วอร์ริเออร์ส ที่กลายเป็นแรงบันดาลใจสู่ท่าชู้ตลูกโทษของ ซากุรางิ ฮานามิจิ ตัวเอกของการ์ตูน Slam Dunk นั่นเอง