โปรดอัพเดตเบราว์เซอร์

เบราว์เซอร์ที่คุณใช้เป็นเวอร์ชันเก่าซึ่งไม่สามารถใช้บริการของเราได้ เราขอแนะนำให้อัพเดตเบราว์เซอร์เพื่อการใช้งานที่ดีที่สุด

ไลฟ์สไตล์

ถอดปริศนาอาคารไทยแถบพระบรมมหาราชวัง จากรูปถ่ายเก่าสมัยรัชกาลที่ 4–5

ศิลปวัฒนธรรม

อัพเดต 31 พ.ค. 2566 เวลา 02.35 น. • เผยแพร่ 30 พ.ค. 2566 เวลา 10.03 น.
ภาพปก - อาคารทรงไทย
(ซ้าย) อาคารทรงไทยหลังเล็กๆ ตั้งบนหลังคาป้อมขัณฑ์เขื่อนเพ็ชร ซึ่งเป็นป้อมเพียงแห่งเดียวจาก 17 ป้อมรอบกำแพงพระบรมมหาราชวัง ภาพถ่ายสมัยรัชกาลที่ 4-5 (ขวา) ภาพจิตรกรรมฝาผนังที่พระอุโบสถวัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม

บทความ “อาคารทรงไทยบนป้อมขัณฑ์เขื่อนเพ็ชร มาอย่างไร ไปอย่างไร ใครตอบที” โดย ประสงค์ ไม่ออกนาม ในนิตยสารศิลปวัฒนธรรม ตุลาคม 2549 ได้เปิดเผยหลักฐานชิ้นสำคัญที่แสดงให้เห็นถึงความเปลี่ยนแปลงของป้อมกำแพงล้อมพระบรมมหาราช ที่ครั้งหนึ่งเคยมี อาคารทรงไทย หลังเล็กๆ ตั้งอยู่ด้านบนของป้อมก่อนที่จะถูกรื้อทิ้งไป

หลักฐานชิ้นนั้นคือ รูปถ่ายที่เคยจัดแสดงในงาน “ภาพถ่ายโดยพระบรมราชานุญาต รัชสมัยรัชกาลที่ 4 และ 5” ในช่วงปลายเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2549 เป็นภาพถ่ายพระบรมมหาราชวังด้านทิศเหนือ ตรงข้ามกับวังท่าพระหรือมหาวิทยาลัยศิลปากรในปัจจุบัน

นอกจากนี้แล้ว ภาพอาคารทรงไทยยังปรากฏในภาพจิตรกรรมฝาผนังที่พระอุโบสถวัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม กรุงเทพมหานคร และพระอุโบสถวัดเสนาสนาราม พระนครศรีอยุธยา อันเป็นภาพเขียนเกี่ยวกับพระราชพิธี 12 เดือน ที่มีฉากหลังเป็นภาพพระบรมมหาราชวัง

ปรากฏภาพ อาคารทรงไทย หลังเล็กๆ บนหลังคาป้อมบนกำแพงพระบรมมหาราชวัง ซึ่งเมื่อนำมาเชื่อมโยงกัน จากหลักฐานทั้งหมดสามารถอุปไมยได้ว่าจิตรกรที่วาดจิตรกรรมฝาผนังที่วัดทั้ง 2 แห่งนั้น น่าจะวาดภาพจากข้อเท็จจริงตามที่ปรากฏในสมัยนั้น ไม่ได้มีการสรรแต่งจากจินตนาการแต่อย่างใด

ปุจฉา อาคารทรงไทย หลังนี้ถูกสร้างขึ้น เพื่อวัตถุประสงค์ใด และเพราะเหตุใดจึงมีอยู่เฉพาะที่ป้อมขัณฑ์เขื่อนเพ็ชรเท่านั้น???

อาคารทรงไทย
อาคารทรงไทย

ศาสตรจารย์ ม.ร.ว. แน่งน้อย ศักดิ์ศรี นักเขียนผู้เชี่ยวชาญด้านสถาปัตยกรรมพระบรมมหาราชวัง ผู้เขียนหนังสือพระอภิเนาว์นิเวศน์ หนังสือสถานที่ตั้งส่วนต่างๆ ของสิ่งปลูกสร้างในสมัยรัชกาลที่ 4 และหนังสือสถาปัตยกรรมพระบรมมหาราชวัง อันกล่าวถึงที่มาและสถานที่ตั้งของสถานที่ต่างๆ ในเขตพระบรมมหาราชวังในปัจจุบัน ได้ตั้งข้อสันนิษฐานจากตำแหน่งที่ตั้งไว้ว่า มีความเป็นไปได้ที่อาคารทรงไทยหลังนี้จะมีความเกี่ยวข้องกับกิจกรรมที่เกิดขึ้น ณ ท้องสนามหลวง หรือทุ่งพระเมรุในสมัยนั้น ซึ่งตามรูปถ่ายที่ปรากฏจะเห็นวัวที่กำลังกินหญ้าอยู่ ซึ่งวัวนั้นน่าจะสื่อความหมายสำคัญถึงพิธีแรกนาขวัญ

ทั้งยังมีความสัมพันธ์กับราชนิยมของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 ที่โปรดจะทอดพระเนตรพระนครในระยะไกลๆ อันเห็นได้จากหอนาฬิกาตรงบริเวณพระที่นั่งภูวดลทัศไนย ซึ่งในหนังสือพระอภิเนาว์นิเวศน์ ได้กล่าวเกี่ยวกับหอสูงนี้ว่า

“พระที่นั่งภูวดลทัศไนย เป็นพระราชนิยมในรัชกาลที่ 4 ที่จะมีหอสูงสำหรับพระราชวังที่ทรงสร้างหรือบูรณปฏิสังขรณ์ เป็นสถานที่ที่จะได้ทอดพระเนตรพระนครไปได้ไกลหรือเป็นหอสังเกตุการณ์ถ้ามีเหตุร้ายแรงเกิดขึ้น เช่น เพลิงไหม้”

เช่นเดียวกับในหนังสือสถาปัตยกรรมพระบรมมหาราชวัง ที่กล่าวถึงพระที่นั่งไชยชุมพลว่า

“…พระที่นั่งไชยชุมพลยังตั้งอยู่ตรงกับถนนบำรุงเมือง และสามารถมองทะลุไปถึงเสาชิงช้าได้ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นเพื่อใช้เป็นที่ประทับทอดพระเนตรกระบวนแห่พระยายืนชิงช้าในพระราชพิธีตรียัมปวายและการฝึกทหาร”

ฉะนั้นหากพิจารณาตามพระราชนิยมข้างต้นแล้ว จะเห็นได้ว่าอาคารทรงไทยหลังนี้ก็อาจจะเกี่ยวเนื่องด้วยพระราชนิยม ที่สร้างไว้เพื่อทอดพระเนตรพื้นที่ทางด้านทิศเหนือของพระบรมมหาราชวัง เช่น พิธีแรกนาขวัญ เป็นต้น ทั้งนี้เนื่องจากในสมัยโบราณนั้น พระมหากษัตริย์มิได้เสด็จเป็นองค์ประธานในพิธี พระองค์จึงอาจจะใช้อาคารทรงไทยหลังนี้ทอดพระเนตรพิธีต่างๆ ในทุ่งสนามหลวงก็เป็นได้

แต่อย่างไรก็ตาม อาคารทรงไทย หลังเล็กๆ นี้ได้ถูกรื้อทิ้งในปลายรัชกาลที่ 5 เหตุที่เข้าใจเช่นนี้ก็เพราะว่า ภาพถ่ายมุมที่ใกล้เคียงกัน ไม่ปรากฏภาพอาคารดังกล่าวแล้วในรัชกาลต่อมา

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่

อ้างอิง :

ประสงค์ ไม่ออกนาม. “อาคารทรงไทยบนป้อมขัณฑ์เขื่อนเพ็ชร มาอย่างไร ไปอย่างไร ใครตอบที.” ศิลปวัฒนธรรม ตุลาคม 2549. หน้า 38-41.

หมายเหตุ : สรุปความโดย จุฑารัตน์ อัศววัชรินทร์

ปรับปรุงเนื้อหาและเผยแพร่ลงระบบออนไลน์เมื่อ 30 พฤษภาคม 2566

0 0
reaction icon 0
reaction icon 0
reaction icon 0
reaction icon 0
reaction icon 0
reaction icon 0