สมัยเด็ก ๆ ทุกคนน่าจะต้องผ่านการเรียนวิชาพระพุทธศาสนา และน่าจะได้คุ้นหูกับชื่อสถานที่สำคัญต่าง ๆ ในสมัยพุทธกาล ทั้ง สวนลุมพินีวัน เมืองกบิลพัสดุ์ เมืองเทวทหะ และเมืองกุสินารา แต่ในปัจจุบันนี้ สถานที่ทั้งหลายเป็นอย่างไรกันบ้าง และแตกต่างจากในตำนานอย่างไร
สวนลุมพินีวัน
สถานที่สุดสำคัญของตำนานเกี่ยวกับพระพุทธเจ้า เพราะเป็นที่ประสูติของมหาศาสดาแห่งศาสนาพุทธ สวนลุมพินีวันตั้งอยู่ระหว่างเมืองกบิลพัสดุ์และเมืองเทวทหะ แต่เดิมเป็นอุทยานสำหรับพักผ่อน แต่หลังจากที่พระพุทธเจ้าปรินิพพาน พระเจ้าอโศกมหาราชได้โปรดให้สร้างเสาหินขนาดใหญ่ที่เรียกกันว่า “เสาอโศก” เพื่อเป็นสัญลักษณ์ว่าองค์ศาสดาได้ประสูติ ณ ที่แห่งนี้
ปัจจุบันสวนลุมพินีวันตั้งอยู่ในอำเภอไภรวา แคว้นอูธ ประเทศเนปาล มีเนื้อที่ประมาณ 2,000 ไร่
กบิลพัสดุ์
“กบิลพัสดุ์” คือเมืองแรกที่จะได้ยินเมื่อเราเรียนเรื่องพุทธประวัติ เพราะเป็นเมืองของพระเจ้าสุทโธทนะ พระบิดาของเจ้าชายสิทธัตถะ พระพุทธเจ้าได้ประทับอยู่ที่นี่จนพระชนมายุ 29 พรรษา พระถังซัมจั๋งได้พรรณาอาณาบริเวณของกบิลพัสดุ์ไว้ว่า “มีอาณาเขตโดยรอบ ประมาณ 4,000 ลี้ เขตนครหลวงโดยรอบ ประมาณ 1,000 ลี้” แต่เหลือเพียงซากปรักหักพังเท่านั้น
นักโบราณคดีได้แกะรอยที่ตั้งเมืองจากเสาอโศกและตำนานต่าง ๆ จนมาพบเมืองโบราณนามว่า "ติเลาราโกต" ซึ่งซ้อนทับกับเมืองกบิลพัสดุ์ตามจารึกทั้งหลายว่า “อยู่ทางใต้ของเชิงเขาหิมาลัย 16 กิโลเมตร ห่างจากสวนลุมพินีวันไปทางตะวันออก 35 กิโลเมตร และมีแม่น้ำคงคาไหลผ่านทางตะวันตก”
ปัจจุบันเมืองกบิลพัสดุ์เหลือเพียงซากอารยธรรม อยู่ในเขตประเทศเนปาล ทางตอนเหนือของชายแดนประเทศอินเดีย
เทวทหะ
ชื่อเมืองที่จะได้ยินต่อมาจากกบิลพัสุด์คือ “เทวทหะ” เมืองของพระนางสิริมหามายา พระมารดาของเจ้าชายสิทธัตถะ รวมไปถึงพระนางมหาปชาบดีโคตมีและพระนางยโสธรา
แต่เดิมเทวทหะเป็นเมืองหลวงของแคว้นโกลิยะ ปัจจุบันเหลือเพียงซากที่ยังไม่ได้รับการขุดค้นอย่างจริงจัง
เทวทหะอยู่ห่างจากเมืองกบิลพัสดุ์ไปราว 22 กิโลเมตร อยู่ในเขตประเทศเนปาล
ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน
หรือแปลให้เข้าใจเป็นไทยได้ว่า “ป่าอันยกให้แก่หมู่กวาง และเป็นที่ชุมนุมฤๅษี” ป่าที่สะกดชื่อยากแห่งนี้อยู่ในช่วงตอนกลางของพุทธประวัติที่เราคุ้นเคยกันดีเพราะเป็นที่แสดงปฐมเทศนาของพระพุทธเจ้า เรียกกันอย่างแพร่หลายอีกชื่อว่า “สารนาถ” เดิมอยู่ในแคว้นมคธในสมัยพุทธกาล
หลังปรินิพพานไปราว 3 ศตวรรษ สถานที่แห่งนี้ก็ได้รับการบูรณะอย่างยิ่งใหญ่ ศาสนสถานต่าง ๆ ได้รับการตกแต่งต่อเติมเพื่อเป็นอนุสรณ์แด่พระพุทธเจ้า มี “ธรรมเมกขสถูป” เป็นสิ่งปลูกสร้างในยิ่งใหญ่ที่สุด เพราะเชื่อกันว่า ณ จุดที่สร้างนี้เป็นที่แสดงธรรมเทศนาครั้งแรกของพระพุทธเจ้านั่นเอง
ปัจจุบันสารนาถตั้งอยู่ที่ในรัฐอุตตรประเทศ ประเทศอินเดีย เป็นสังเวชนียสถานลำดับที่ 3 จาก 4 สถานที่
กุสินารา
ในสมัยพุทธกาล กุสินาราอยู่ในแคว้นมัลละ เป็นเพียงแคว้นเล็ก ๆ แต่มีความสำคัญยิ่งกับศาสนาพุทธเพราะเป็นที่ดับขันธ์ปรินิพพานขององค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้า เจาะจงพิกัดเข้าไปอีกคือ “อุปวัตตนะสาลวัน” หรือ “สาลวโนทยาน” ส่วนเหตุผลที่เป็นเมืองเล็ก ๆ แห่งนี้เพราะหากทรงเลือกปรินิพพานในเมืองใหญ่ เมืองเหล่านั้นก็คงจะตัดสินใจไม่แบ่ง “พระบรมสารีริกธาตุ” ให้เมืองเล็กเมืองน้อยได้เป็นแน่แท้
หลังที่เสด็จจากไป เมืองต่าง ๆ ก็เข้าล้อมกุสินาราดังที่ทรงคิดไว้เพื่อชิงเอาพระบรมสารีริกธาตุ และโดยภาวะจำยอม…เมืองกุสินาราจึงต้องแบ่งพระบรมสาริกธาตุดังกล่าวเพื่อเลี่ยงสงคราม
ปัจจุบันกุสินาราอยู่ในเขตจังหวัดเทวริยา รัฐอุตตรประเทศ ประเทิศอินเดีย เป็นสถานที่ลำดับที่ 4 ใน 4 สังเวชนียสถาน เต็มไปด้วยเจดีย์และวิหารเพื่อระลึกถึงพุทธกาลสมัย รวมถึงมีวัดไทยชื่อ “วัดไทยกุสินาราเฉลิมราชย์” อันเป็นจุดแวะพักของนักแสวงบุญชาวไทยด้วย
