จะว่าไปทั้งชีวิตนี้ผมเคยกินอาหารรัสเซียอยู่แค่ 2 อย่างคือ เนื้อสโตรกานอฟฝีมือโฮสต์คุณแม่ที่ทำให้กินตอนไปแลกเปลี่ยน AFS ที่รัสเซีย กับรัสเซียนสลัดที่ฟู้ดแลนด์ แล้วพอได้ไปรัสเซียจริงๆ อาหารที่นั่นก็ไม่ต่างจากที่เคยกินมาก่อนเท่าไรนัก แต่ในความ ‘ไม่ต่าง’ ผมว่ามันมีความละเมียดละไมอยู่ในนั้นด้วย
เมื่อเร็วๆ นี้ผมได้มีโอกาสไปแถบเมืองเอียร์คุสต์ (Irkutsk) ที่อยู่ในแถบไซบีเรียในรัสเซียก่อนฟุตบอลโลกปี 2018จะเริ่มขึ้น ได้ไปเดินซูเปอร์มาร์เก็ตในโซนอาหารปรุงสำเร็จ หลักๆ ก็มีขนมปัง เบอร์เกอร์ แซนด์วิชทั่วไปที่พบเห็นได้ในไทย และจะว่าไปที่ไทยยังอร่อยกว่าด้วยซ้ำ นอกจากนี้ก็มีสลัดที่ค่อนข้างมีตัวเลือกเยอะเป็นพิเศษ
หลังจากจดๆ จ้องๆ หน้าตู้กระจกอยู่นาน ก็พบว่าสลัดบาร์ที่นี่เป็นแบบปรุงเรียบร้อย รวบรวมสารพัดเมนูผักและยำจากทั่วโลก ตั้งแต่เมนูพื้นๆ อย่างซีซาร์สลัด โคลสลอว์ รัสเซียนสลัด สลัดแซลมอนรมควัน (ที่ราคาถูกกว่าไทยเกือบครึ่ง) ผัดเห็ดแชมปิญอง กึ๋นผัดแครอต ยำหูหมู หรือจะเป็นยำแตงกวาญี่ปุ่น ยำสาหร่ายญี่ปุ่น สลัดปูอัด กิมจิก็มีเหมือนกัน แถมยังราคาค่อนข้างถูก เริ่มต้นที่ขีดละ 20 รูเบิล ไปจนถึงเกือบ 70 รูเบิล (ตีเป็นเงินไทยประมาณ 10-35 บาทต่อขีด) สำหรับใครที่มารัสเซียแล้วรู้สึกว่าอาหารไม่ถูกปาก อย่างน้อยมุมสลัดบาร์ในซูเปอร์ก็มีรสชาติเอเชียให้ได้ลิ้มลองในราคาแสนประหยัด และถ้ามาหลังสามทุ่มก็จะลดราคาลงสบายกระเป๋าไปหน่อยด้วย
แต่ถ้ามาเที่ยวแล้วกินแค่อาหารซูเปอร์มาร์เก็ตก็คงกระไรอยู่ วันรุ่งขึ้นหลังจากแวะไปที่ลิสต์เวียนกา (Listvyanka) เราก็ฝากท้องมื้อเที่ยงที่ Proshly Vek ร้านอาหารขึ้นชื่อในย่านริมทะเลสาบไบคาล ซึ่งโดดเด่นมาแต่ไกลเพราะตั้งอยู่ในบ้านไม้แบบรัสเซียโบราณ ภายในร้านค่อนข้างอุ่น แถมยังมีเจ้าแมวอ้วนนอนอุตุอยู่กลางร้าน
เมนูอาหารมีเกือบสิบหน้า เราถามพนักงานรับออร์เดอร์ว่าขอเมนูอะไรก็ได้ที่ทำจากวัตถุดิบท้องถิ่นและเนื้อสโตรกานอฟ 1 จาน ทางร้านจึงแนะนำเมนูปลาโอมูล (Omul) เสิร์ฟแบบ 3 สไตล์ด้วยกัน เริ่มต้นด้วย Ukha Yushka ซุปใสใส่ใบพาร์สลีย์บด มันฝรั่ง และเนื้อปลาโอมูลจากทะเลสาบไบคาล รสชาติเบาๆ เค็มนิดหน่อย มาพร้อมขนมปังอบไส้ปลาโอมูลให้กินสลับกัน อากาศหนาวแบบนี้ซดซุปร้อนๆ เข้าไปค่อยยังชั่ว
เนื่องจากสภาพแวดล้อมแถบทะเลสาบไบคาลที่หนาวเกือบครึ่งปี บวกกับทะเลสาบแห่งนี้เป็นทะเลสาบน้ำจืดที่มีปริมาณน้ำมากที่สุดในโลก ทำให้ทรัพยากรทางน้ำของที่นี่อุดมสมบูรณ์ มีพันธุ์ปลาหลากหลายสายพันธุ์ ซึ่งปลาโอมูลเป็นหนึ่งในนั้น และปลาโอมูลยังอยู่ในสปีชีส์เดียวกับแซลมอน จึงไม่แปลกใจที่คนแถบนี้นิยมรับประทานปลาชนิดนี้กันประจำ
จานถัดมาเป็น แพนเค้กปลาโอมูล ตัวแป้งผสมเนื้อมันฝรั่ง ส่วนด้านในมีผัก ริคอตต้าชีส และเนื้อปลา เสิร์ฟมาแบบห่อฟอยล์มิดชิดให้แกะกันเองที่โต๊ะ เพราะเกรงว่าความหนาวจะทำให้แพนเค้กเย็นชืดอย่างรวดเร็ว แพนเค้กจานนี้ชาวรัสเซียมักจะกินกับซาวครีม และปลาโอมูลอีกหนึ่งเมนูนั้น เชฟนำไปทำเป็นปลาทอด จิ้มกับทาร์ทาร์ซอสแล้วกินคู่แตงดอง
ส่วนเนื้อสโตรกานอฟ หนึ่งในเมนูอาหารรัสเซียที่แพร่หลายไปทั่วโลก ในที่สุดเราก็ได้มากินที่ประเทศต้นกำเนิด ซึ่งเนื้อสโตรกานอฟนี้ก็คือเนื้อวัวผัดซาวครีมซอสนั่นเอง ซึ่งแต่ละท้องที่และแต่ละร้านอาหารจะใส่สมุนไพรหรือเครื่องเคราต่างๆ เพิ่มเติม เนื้อสโตรกานอฟอย่างรัสเซียจึงไม่ตายตัว เพราะหากเบสด้วยเนื้อและซาวครีมแล้วก็นับว่าเป็นเนื้อสโตรกานอฟทั้งสิ้น แม้จะมีการปรุงนู่นเพิ่มนี่เข้าไปในภายหลัง แน่นอนว่าจานนี้ค่อนข้างถูกปาก และอดไม่ได้ที่จะขอข้าวมาราดแกงเนื้อแบบรัสเซียกินเสียหน่อย
สิ่งหนึ่งที่ขาดไม่ได้ในอาหารรัสเซีย เหมือนอาหารไทยที่ไม่ขาดพริกน้ำปลา สิ่งนั้นคือซาวครีม เราเจอซาวครีมในอาหารรัสเซียแทบทุกมื้อ และผู้คนก็รับประทานซาวครีมกันอย่างไม่รู้จักเบื่อหน่าย แต่โชคดีที่ร้านนี้มีซาวครีมจับคู่กับเห็ดป่า 2 ชนิด ที่ให้สัมผัสกรุบกรอบและหนึบหนับ พอช่วยทำให้ซาวครีมดูดีขึ้นมาบ้าง
นอกจากอาหารรัสเซีย ผมแวะไปที่คาเฟ่สไตล์รัสเซีย ซึ่งตั้งอยู่ในพิพิธภัณฑ์สถาปัตยกรรมไม้และชาติพันธุ์วรรณาแห่งทัลซี (Taltsy Museum of Wooden Architecture & Ethnography) หากมองจากด้านนอกแทบไม่รู้ด้วยซ้ำว่าในบ้านไม้หลังเก่าแห่งนี้มีคาเฟ่อยู่ด้านใน บรรยากาศหลังบานประตูไม้ช่างแตกต่างจากภายนอกอย่างสิ้นเชิง ทุกสิ่งทุกอย่างดูเหมือนจะไม่ถูกกาลเวลารบกวน อ่างล้างมือ ก๊อกน้ำ โต๊ะ เก้าอี้ เคาน์เตอร์ และการตกแต่งภายในที่ยังคงกลิ่นอายเก่าแก่แต่ไม่คร่ำครึ จะเรียกว่าคาเฟ่แนวเรโทรหรือคลาสสิก หรือร้านขายของชำรัสเซียก็คงไม่ถูก โบราณก็ดูไม่น่าใช่ เพราะไม่ได้เก่าแก่ระดับร้อยปี เราขอเรียกว่า ‘ไซบีเรียนคาเฟ่’ ก็แล้วกัน
เรานั่งพักเหนื่อยพร้อมสั่งของกินเล่น 2 อย่าง และเครื่องดื่มร้อน Cheremsha คือสิ่งแรกที่เราสั่ง สิ่งนี้หน้าตาคล้ายผักดอง แต่จริงๆ แล้วมันคือใบกระเทียมสับราดซาวครีม ให้รสเปรี้ยวๆ เค็มๆ เหมาะที่จะกินคู่กับแพนเค้กที่เคียงมาพร้อมซาวครีมผสมน้ำผึ้ง
ส่วนเครื่องดื่มร้อน ขอพักกาแฟหรือไวน์อุ่นไว้ก่อน แล้วมาลอง Sbiten หรือสบิเทน เครื่องดื่มสมุนไพรที่ชาวรัสเซียนิยมดื่มในช่วงที่อากาศหนาวเย็น เผ็ดร้อนอ่อนละมุน แต่ขณะเดียวกันก็หอมกลิ่นสมุนไพรหลายชนิดที่อยู่ในแก้ว และที่สำคัญคือดื่มคล่องคอ เพราะมีส่วนผสมของน้ำผึ้งด้วยเช่นกัน เรียกได้ว่าครบรสและเรียกความอบอุ่นแก่ร่างกายได้เป็นอย่างดี
ใครที่วางแผนอยากไปแดนหมีขาวรัสเซียอย่าพลาดลองชิมอาหารหน้าตาที่ไม่คุ้นเคยกันบ้าง บางทีคุณอาจพบเมนูโปรดจานใหม่แบบไม่คาดคิดก็เป็นได้ และขอบอกว่าชาสมุนไพรสบิเทนนี้ห้ามพลาดเด็ดขาด
