ครูโรงเรียนนานาชาติแห่งหนึ่งในกรุงเทพฯสอนให้เด็กนักเรียนเข้าใจคำว่า สุภาพบุรุษ - Gentleman โดยให้นักเรียนจำลองบทบาทของสุภาพบุรุษเมื่ออยู่กับสตรี ในโรงอาหารตอนพักกลางวัน หลังจากกินอาหารเที่ยงเสร็จแล้วให้เด็กชายยกถาดอาหารของเด็กหญิงไปเก็บ
ด้วยความลังเล บรรดาเด็กชายก็พากันยกถาดอาหารของเด็กหญิงไปเก็บ บางคนก็กระชากถาดออกไปเลย ทั้งที่เด็กหญิงยังกินไม่เสร็จ เพราะสุภาพบุรุษตัวน้อยอยากไปเล่นในช่วงพักเที่ยง
เด็กชายคนหนึ่งถามครูอย่างซื่อๆ ว่า “ทำไมต้องทำครับ ในเมื่อชายหญิงมีสิทธิเสมอกันแล้ว? วันก่อนครูสอนเรื่องสิทธิเสมอภาคระหว่างชายกับหญิง”
ครูงง ตอบไม่ได้ เพราะเรื่องสิทธิเสมอภาคกับเรื่องบทบาทของสุภาพบุรุษดูเหมือนเกี่ยวข้องกัน
ไม่เพียงแต่เด็กที่สับสน ผู้ใหญ่จำนวนมากก็สับสนเช่นกัน ระหว่างสิทธิเสมอภาคระหว่างชายกับหญิงกับประเพณีสุภาพบุรุษ
……………
สังคมอังกฤษเก่ามีธรรมเนียมประเพณีของสุภาพบุรุษหลายอย่าง อย่างหนึ่งคือเมื่อสุภาพบุรุษแปลกหน้าสองคนเดินสวนกันในที่สาธารณะ คนหนึ่งแตะหมวก อีกคนก็แตะหมวกตอบรับ แล้วทั้งสองก็เดินสวนกันโดยไม่ต้องพูด
มันเป็นวัฒนธรรมยกหมวกทักทาย (Hat tip) วัฒนธรรมนี้ปรากฏในอังกฤษในศตวรรษที่ 19 - ต้นศตวรรษที่ 20 เป็นการทักทายระหว่างเพื่อนหรือคนรู้จักกันโดยไม่ต้องเอ่ยพูด ไม่ใช่เดินผ่านไปเฉยๆ
ในการยกหมวก ผู้น้อยจะยกสูงกว่า หรืออาจถอดหมวก ขณะผู้อาวุโสอาจแค่แตะหมวก คล้ายประเพณีการไหว้ของเรา ผู้น้อยจะโค้งมากกว่า
อีกธรรมเนียมหนึ่งคือยามสุภาพบุรุษเดินคู่กับสตรีบนทางเท้า สุภาพบุรุษจะอยู่ด้านที่ติดถนน เพื่อปกป้องผู้หญิงจากอันตรายบนถนน เพราะเชื่อว่าส่วนที่ติดถนนอันตรายมากกว่า ฉากนี้ปรากฏในนวนิยายไทยแบบไพรัชนิยาย (นิยายที่ใช้ฉากและหรือตัวละครต่างแดน) ของไทยบางเรื่อง
เป็นธรรมเนียมที่น่ารักดี เวลานี้ไม่ค่อยเห็น อาจเพราะสุภาพบุรุษในศตวรรษที่ 21 ไม่รู้ หรือเพราะไม่ว่าจะอยู่ฝั่งนอกหรือฝั่งในทางเท้า ก็มีสิทธิ์ถูกรถเสยได้พอกัน
ธรรมเนียม ค่านิยม หรือวัฒนธรรมหลายอย่างอาจเชย แต่ก็เข้าข่าย ‘น่ารัก’ เช่น การซื้อดอกไม้ให้ผู้หญิง การลุกขึ้นยืนรับสุภาพสตรีที่เข้ามา การเปิดประตูให้ การขยับเก้าอี้ให้เธอนั่ง
……………
โลกศตวรรษที่ 21 คำว่า ‘สุภาพบุรุษ’ อาจเลือนหายไป แทนที่ด้วยคำว่า ‘ความเสมอภาค’
ผู้ชายบางคนว่าทำไมต้องรับบทบาทของสุภาพบุรุษในเมื่อผู้หญิงเรียกร้องความเสมอภาคและความเท่าเทียม ผู้หญิงเสมอภาคแล้ว ก็ยังต้องการให้ผู้ชายเป็นสุภาพบุรุษ เปิดทางให้ก่อน เปิดประตูรถให้ ยกของให้
มองให้ดี นี่เป็นคนละประเด็นกัน
ประเพณีเป็นคนละเรื่องกับสิทธิและความเสมอภาค
หลายเรื่องในชีวิตไม่สามารถชั่งตวงวัดได้ หรือเดินตามกฎกติกาอย่างเดียว มันคือความเอื้ออาทรต่อกัน
แม้อยู่ในโลกประชาธิปไตยเบ่งบานและเสรีภาพท่วมท้น เมื่อเราเดินเข้าลิฟต์ก่อน และยืนอยู่ใกล้แผงควบคุม เราอาจถามคนอื่นว่า “จะไปชั้นไหนครับ?” มันเป็นความเอื้ออาทรเล็กๆ น้อยๆ ไม่ทำก็ไม่มีใครว่า แต่หากทำ มันสร้างสีสันให้โลกของบางคนในวันนั้น
เมื่อเราเปิดประตู ก็เปิดค้างไว้ให้คนที่ตามหลังมาผ่านไปด้วย ไม่ทำก็ได้ แต่ทำแล้วเป็นการเพิ่มความงามให้ชีวิต
ในเมื่อเพศชายแข็งแรงกว่า ปกป้องผู้หญิงหน่อยจะเป็นไรไป
เหมือนการประดับอาหารด้วยกลีบดอกไม้หรือใบไม้สวยๆ อาจไม่ทำให้เกิดรสชาติพิเศษหรือประโยชน์ทางโภชนาการ แต่ทำให้ชีวิตมีสีสันขึ้น งดงามขึ้น
ความงดงามของชีวิตเกิดจากเรื่องเล็กๆ ที่เราทำให้คนอื่น
การเอื้อเฟื้อที่นั่งให้สตรีและเด็กไม่ใช่กฎหมาย ผู้หญิงก็ไม่ได้บอบบางอ่อนแรง แต่มันทำให้โลกดูสวยขึ้น
เป็นประเพณีที่ “น่ารักดี” มิใช่หรือ?
สิ่งเล็กๆ น้อยๆ ที่ทำเพื่อคนอื่นทำให้ท้องฟ้าสดใสขึ้น และโลกใบเดิมก็ดูงดงามขึ้น
……………
วินทร์ เลียววาริณ
winbookclub.com
