ส้มหยุดเป็นเรื่องเสียแล้ว เมื่อโซเชียลแชร์ภาพจิตรกรรมฝาผนังในโบสถ์ภายในวัดหนองเต่า หลวงปู่ทิมดำทิมขาว อำเภอหนองฉาง จังหวัดอุทัยธานี ที่ช่างได้วาดภาพแม่สิตางศุ์ หรือ “สิตางศุ์ บัวทอง” เจ้าของวลี “ส้มหยุด” ที่โด่งดังจากคลิปไวรัลในแอปพลิเคชัน TikTok ในอิริยาบถที่กำลังชี้ส้มให้หยุด โดยเป็นส่วนหนึ่งของภาพกลุ่มคนที่มารอรับเสด็จพระพุทธเจ้าตามพุทธประวัติ
แต่สำนักงานพระพุทธศาสนาไม่ถูกใจสิ่งนี้ โดยนักวิชาการศาสนาชำนาญการ รักษาราชการแทนผู้อำนวยการสำนักงานพระพุทธศาสนาจังหวัดอุทัยธานี และเจ้าหน้าที่ได้เข้าตรวจสอบภาพจิตรกรรมฝาผนังดังกล่าวแล้ว บอกว่าอิริยาบถมีความไม่เหมาะสม อาจจะเป็นการบิดเบือน เพราะการเฝ้ารับเสด็จพระพุทธเจ้า เป็นสิ่งที่ตั้งตารอคอยภาพต้องมีความเหมาะมากกว่านี้ แต่ภาพดังกล่าวเป็นภาพที่ไม่เงยหน้า กลับก้มหน้าและชี้ไปที่ผลส้ม ซึ่งได้คำแนะนำกับทางศิลปินว่าให้ดูถึงความเหมาะสม ภาพจะเป็นภาพของสิตางศุ์ บัวทอง ก็ไม่ได้ผิดอะไร แต่ได้แนะนำให้แก้ภาพให้เป็นลักษณ์ยกมือไหว้ก็จะเหมาะสมกว่า
ขณะที่โลกโซเชียลสงสัยว่า การที่มองว่าภาพส้มหยุดของสิตางศุ์ไม่เหมาะสมนั้น สำนักงานพระพุทธศาสนาอาจจะไม่รู้จัก “จิตรกรรมเชิงสังวาส” เสียแล้ว
จิตรกรรมเชิงสังวาสคืออะไร?
คำว่า "เชิงสังวาส" เป็นการถอดคำโดยประยูร อุลุชาฎะ หรือ น. ณ ปากน้ำ ศิลปินแห่งชาติสาขาทัศนศิลป์ (จิตรกรรม) โดยแปลมาจากภาษาอังกฤษว่า Erotic Art ซึ่งหมายถึงภาพวาดที่แสดงถึงการร่วมประเวณี หรือภาพที่สื่อออกไปในทางนั้น
ขณะที่ นิวัติ กองเพียร นักเขียนรุ่นใหญ่และเกจินู้ดเมืองไทย ได้เขียนหนังสือเรื่อง "เชิงสังวาส : กามรูปในภาพเขียนตามประเพณี ที่มีเสียงวรรณคดีไทย" กล่าวถึงเรื่องภาพวาดเชิงสังวาสในงานจิตรกรรมไทยไว้ว่า "…ไม่ว่างานศิลปะแบบไหน นายช่างไทยก็มักมีอารมณ์อันบรรเจิดเพริศพริ้ง ทำงานศิลปะและคิดฝันถึงความงามความสนุกสนานไปด้วยเพื่อผ่อนคลายอารมณ์และอาภรณ์ที่ร้อยรัดร่างกาย เรื่องสองแง่สามง่ามตลกโปกฮาถือเป็นเรื่องบันเทิงในการพูดคุยหรือเพิ่มสีสันให้แก่งานศิลปกรรม เรื่องเพศรสดูเหมือนจะเป็นเรื่องเอกเอาไว้พูดคุย ซ่อนเร้นไว้กับงานศิลปะ…"
ด้านบทความเรื่อง “ภาพเชิงสังวาส : ในจิตรกรรมฝาผนังวัดนาทราย อ.หล่มสัก จ.เพชรบูรณ์” ที่เขียนโดยปิลันธนา สงวนบุญญพงษ์ ในวารสารศิลปวัฒนธรรมเพชรบุระ ปีที่ 1 ฉบับที่ 1 ก็ได้ระบุไว้ว่า “…ภาพเชิงสังวาสในโบสถ์หรือวิหาร ซึ่งอาจเป็นเรื่องที่แปลกและไม่เหมาะสมในมุมมองของชาวพุทธโดยทั่วไป เพราะนึกไม่ถึงว่าในวัดวาอารามจะเขียนภาพเช่นนี้ได้ แท้ที่จริงแล้วภาพเชิงสังวาสในสมัยโบราณ ช่างเขียนหรือประชาชนทั่วไปถือเป็นเรื่องธรรมชาติ เป็นเรื่องของชีวิตที่ดำเนินไปตามปกติของมนุษย์ ถือเป็นเรื่องบันเทิงในการพูดคุยหรือเพิ่มเติมสีสันให้กับงานศิลปกรรม…”
ภาพเหล่านี้อาจเรียกได้ว่าเป็น “ภาพกาก” ซึ่งหมายถึงภาพในจิตรกรรมฝาผนังที่ไม่ใช่ตัวเอก หรือไม่ได้เป็นเรื่องราวหลัก แต่มักเป็นบุคคลสามัญ ชาวบ้านธรรมดาทั้งเดี่ยวหรือกลุ่ม ที่แสดงท่าทางอากัปกิริยา หรือทำกิจกรรมบางอย่าง โดยมักถูกเขียนในลักษณะเหมือนจริง ถ่ายทอดความเป็นอยู่ของผู้คนและชาวบ้านอย่างตรงไปตรงมา ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึงสภาพชีวิต ความเป็นอยู่ในยุคสมัยนั้น รวมถึงมีรายละเอียดและเรื่องราวที่แตกต่างไปตามยุคสมัย
จิตรกรรมเชิงสังวาสมีที่ไหนบ้าง
ภาพจิตรกรรมฝาผนังเชิงสังวาสเหล่านี้ ไม่ได้มีอยู่เฉพาะวัดราษฎร์หรือวัดเล็กวัดน้อยเท่านั้น แต่เรียกได้ว่ามีอยู่ทั่วไป โดยช่างเขียนในอดีตได้สอดแทรกไว้ตามมุมเล็กๆ ต้องอาศัยความตาไวสักเล็กน้อยจึงจะเห็น อาทิ ภาพจิตรกรรมรามเกียรติในระเบียงคดวัดพระศรีรัตนศาสดาราม หรือวัดพระแก้ว ที่มีภาพชวนจินตนาการแอบอยู่ตามสุมทุมพุ่มไม้ ภาพจิตรกรรมฝาผนังวิหารพระพุทธไสยาสน์ในวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม หรือวัดโพธิ์ ที่แอบอยู่ตามมุมตามขอบ มีภาพของชายหญิงกำลังหยอกล้อกันอยู่ด้านหลังศาลา และมองไปในหน้าต่างของห้องด้านหลัง ก็จะเห็นชายหญิงอีกคู่หนึ่งอยู่ใกล้ชิดกันภายในห้องด้วยท่วงท่าที่สามารถคิดไปได้ไกล
หรือตามที่นิวัติ กองเพียร ยกตัวอย่างภาพจากวัดบางยี่ขัน ซึ่งมีภาพของชายหญิงกำลังเสพสังวาสบนศาลา นิวัติกล่าวถึงรูปนี้ว่า "เป็นภาพที่วางองค์ประกอบได้งดงามมาก รวมทั้งการให้สีที่กลมกลืนออกหวานได้บรรยากาศแห่งการสังวาส…"
อีกตัวอย่างหนึ่งของนิวัติ กองเพียร ก็คือภาพจิตรกรรมฝาผนังที่วัดหนองยาวสูง จังหวัดสระบุรี เป็นจิตรกรรมฝาผนังฝีมือช่างพื้นบ้าน เป็นรูปพราหมณ์หนุ่มกำลังจู๋จี๋กับเมียสาว โดยมีเด็กน้อยผ่านมาเห็น และทำท่าทางไร้เดียงสาด้วยการยกมือขึ้นปิดตาแบบเปิดดูข้างหนึ่งอย่างไม่ตั้งใจ จนกลายเป็นเรื่องสนุกสนานเป็นธรรมชาติไปได้
หรือภาพเขียนจิตรกรรมฝาผนังของล้านนา รวมถึงภาคอีสาน ก็มีภาพเชิงสังวาสเช่นกัน อาทิ ภายในหอพระพุทธบาท วัดทุ่งศรีเมือง จ.อุบลราชธานี ก็มีภาพเขียนเชิงสังวาสแอบอยู่ตามจุดไม่สำคัญของภาพ ที่คนตาดีก็อุตส่าห์แอบไปเห็น เป็นภาพชายหญิงกำลังพลอดรักกัน หรือแม้แต่ภาพหญิงสาวชาวบ้านที่นั่งแบบไม่ระมัดระวังจนผ้านุ่งเปิดก็มี
ขณะที่ภาพการเสพสังวาสในจิตรกรรมฝาผนังไม่ได้มีแต่มนุษย์อย่างเดียวเท่านั้น แต่ยังมีภาพเชิงสังวาสในสัตว์อีกด้วย เช่นที่บานประตูบานหนึ่งในพระอุโบสถของวัดโพธิ์ ซึ่งเป็นการประดับมุกบนประตูไม้เป็นลวดลายของดอกไม้ใบไม้ และสัตว์ตัวเล็กๆ น้อยๆ อย่างลิง กระรอก หรือนก หากดูเผินๆ ก็จะเห็นว่าลวดลายกลมกลืนกันงดงามดี แต่หากใครได้นั่งลงมองอย่างตั้งใจที่ด้านล่างของบานประตูก็จะเห็นว่าช่างก็ยังไม่วายใส่อารมณ์ขันด้วยการให้ลิงตัวผู้จับหางของลิงตัวเมียยกขึ้นและทำท่าทางทะลึ่งตึงตังกับตัวเมีย
หรืออีกภาพหนึ่งที่นิวัติ กองเพียรเขียนไว้ให้อ่านในหนังสือเชิงสังวาสฯ โดยไม่ได้ระบุชื่อวัด แต่รูปนั้นเป็นการเสพสังวาสของสัตว์อย่างม้าหนุ่มกับม้าสาว แต่ที่พิสดารกว่าในรูปเดียวกันนั้นก็คือ มีลิงที่พยายามจะเสพสังวาสกับกระต่ายด้วย นิวัติกล่าววิจารณ์ลิงตัวนั้นว่า เป็นการแสดงอำนาจทางเพศที่จะจับสัตว์ที่อ่อนแอกว่า และสนุกสนานในความเจ็บปวดของผู้อื่น
และนอกจากภาพเชิงสังวาสแล้ว ในจิตรกรรมฝาผนังยุคใหม่ๆ ก็ยังมีการสอดแทรกอารมณ์ขันตามยุคสมัยไปอีกมากมาย ไม่ว่าจะเป็นภาพของอุลตร้าแมน สัตว์ประหลาด และแม้แต่คีนู รีฟ ในบทบาทของนีโอ จากภาพยนตร์เรื่อง เดอะ แมทริกซ์ ในวัดร่องขุ่น จ.เชียงราย หรือภาพโดเรมอนตกกระทะทองแดง เทพถือไอแพด และการ์ตูนเบนเทน ที่วัดสำปะซิว จ.สุพรรณบุรี
เหล่านี้เป็นภาพที่สอดแทรกไว้ในจิตรกรรมฝาผนัง ซึ่งอาจไม่ใช่เรื่องถูกหรือผิด ไม่ใช่เรื่องการลบหลู่ดูหมิ่น แต่เป็นการแสดงให้เห็นถึงชีวิตของคน และสะท้อนถึงเรื่องราวต่างๆ ในยุคสมัยหนึ่งเท่านั้นเอง
………………………………………….
สามารถส่งข้อมูลข่าวสารด้านการท่องเที่ยว-อาหารมาได้ที่ อีเมล์ travel_astvmgr@hotmail.com หรือ ชมคลิปต่าง ๆ ได้ที่ Youtube :Travel MGR
website : mgronline.com
facebook : MGRonlineLive
twitter : @MGROnlineLive
instagram : mgronline
line : MGROnline
youtube : MGR Online VDO
