มีนิทานให้คติธรรมเล่าว่า
เศรษฐีคนหนึ่งเป็นคนใฝ่ในธรรมะ จึงรู้และเข้าใจในธรรมชาติเป็นอย่างดี
เขามีม้าแสนรู้ตัวหนึ่ง ซึ่งทุกคนรักมาก ดูแลมันเป็นอย่างดี อยู่มาวันหนึ่งม้าแสนรู้หายไป ทุกคนต่างเศร้าโศกเสียใจ เศรษฐี ปลอบใจทุกคนว่า
“ทำใจเสียเถิด เรื่องเสียไปเป็นของธรรมดา ได้มาก็ต้องมีเสีย เราอาจจะได้อะไรดีๆมาทดแทนก็ได้”
ไม่นานม้าแสนรู้ก็กลับมา มันหนีออกจากคอกไปเที่ยวในป่า เข้าฝูงกับม้าป่า เวลากลับมันจึง ไม่มาตัวเดียว มันพาม้าป่ากลับมาด้วยหลายตัว
ทุกคนดีใจมากขอให้เศรษฐีทำบุญรับขวัญม้า เศรษฐีบอกว่า “ตอนที่มันหายไปก็เสียใจ พอมันกลับมาก็ดีใจ อย่าดีใจ และเสียใจจนเกินไป การดีใจง่าย เสียใจง่ายไม่ใช่หลักของคนฉลาด”
ลูกชายเศรษฐี อยากลองขี่ม้าป่า ซึ่งม้าป่าเป็นม้าที่ไม่เคยฝึก มันสลัดลูกเศรษฐีตกลงมา ขาหักหัวแตก ถึงกับพิการ ความเสียใจก็เกิดกับครอบครัวอีก เศรษฐีกล่าวเตือนใจทุกคนว่า
“ทุกอย่างเป็นไปตามกฎของธรรมชาติเมื่อมีได้ก็ต้องมีเสีย เมื่อได้ อย่าดีใจจนเกิดเหตุ เมื่อเสียก็ต้องทำใจยอมรับ ทุกสิ่งทุกอย่างใช่ จะเลวร้ายตลอดไป”
ต่อมามีการเกณฑ์ทหารไปรบ หลายคนล้มตายไปเพราะการสู้รบ ลูกชายเศรษฐียังอยู่ เพราะตกม้าพิการได้รับการยกเว้น ไม่ต้องเกณฑ์ทหาร แต่ทางการยึดม้าของเศรษฐีไปทั้งหมดเพื่อใช้ในการทำสงคราม
คนในครอบครัวของเศรษฐีขอร้องทางการว่าให้เหลือม้าแสนรู้ไว้สักตัว แต่เศรษฐีบอกว่า
“อย่าได้ขอร้องเลย ม้าตัวนี้มันทำให้เราเสียใจและดีใจมามากพอแล้วเราต้องตัดปัญหาให้เขาไปเถิด”
เรื่องนี้สอนให้รู้ว่า ไม่มีใครที่ได้ตลอดไป เมื่อมีได้ก็ต้องมีเสีย จึงต้องทำความเข้าใจกับกฎของธรรมชาติข้อนี้ไว้ จะได้ไม่เสียใจหรือดีใจจนเกินไป ซึ่งจะทำให้เราเกิดทุกข์
มัดใจ
