ในสมัยปลายรัชกาลที่ 5 ภาพยนตร์หรือหนังได้แพร่เข้าสู่สยาม กลายเป็นวัฒนธรรมใหม่ของคนไทยที่ให้ความสนใจมาก จนเป็นที่นิยมอย่างรวดเร็ว คนไทยคนแรก ๆ ที่ดำเนินกิจการด้านนี้คือ นายชัย บำรุงตระกูล เจ้าของ “โรงหนังวังเจ้าปรีดา” ซึ่งเคยได้นำหนังไปฉายถวายให้รัชกาลที่ 5 และ รัชกาลที่ 6 ทอดพระเนตรมาแล้ว
นายชัย บำรุงตระกูล เดิมชื่อ ซุ่นใช้ เกิดเมื่อวันที่ 8 พฤษภาคม พ.ศ. 2423 ที่บ้านปากคลองวัดทองธรรมชาติ คลองสาน ธนบุรี เป็นบุตรคนสุดท้องของนายริ้วและนางเอม ซึ่งมีอาชีพค้าขาย ใช้ยี่ห้อในการค้าว่า “เลียงฮะ”
นายชัยทำกิจการค้าขายช่วยเหลือบิดามารดา จนเติบโตเป็นผู้ใหญ่ก็สามารถเปิดร้านค้าของตนเองแห่งแรกขึ้นที่ตึกมุมถนนพาหุรัดกับถนนตรีทอง มีชื่อว่า “สยามตรีเพ็ชร์” การค้าขายเติบโตขึ้น ก็ขยายกิจการ เปิดร้านค้าแห่งใหม่ มีชื่อว่า “รัตนมาลา”
นอกจากนี้ นายชัยยังได้ตั้งโรงภาพยนตร์ขึ้นอีกด้วย คือโรงหนังวังเจ้าปรีดา (ต่อมาเปลี่ยนเป็นโรงภาพยนตร์พัฒนารมย์),โรงหนังสิงคโปร์ (ต่อมาเปลี่ยนเป็นโรงหนังเฉลิมบุรี), โรงหนังฮ่องกง (ต่อมาเปลี่ยนเป็นโรงหนังเฉลิมเวียง), โรงหนังปีนัง (ต่อมาเปลี่ยนเป็นโรงหนังศรีบางลำภู) และโรงหนังชวา
โรงหนังวังเจ้าปรีดา อยู่ริมคลองถม ถนนเจริญกรุง ตั้งขึ้นราว พ.ศ. 2450 มีชื่อเรียกอีกชื่อว่า โรงกรุงเทพซินีมาโตกราฟ มีนายชัยเป็นผู้จัดการบริษัทรูปยนต์กรุงเทพ ทำการบริหารดูแลกิจการ ชื่อโรงหนังวังเจ้าปรีดานี้ มีที่มาจากพระนามของพระเจ้าราชวงศ์เธอ พระองค์เจ้าปรีดา พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว
ในหนังสืองานศพของนายชัยระบุว่า พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นำภาพยนตร์ไปฉายถวายทอดพระเนตรหลายครั้ง และพระองค์ก็ได้พระราชทานสิ่งของเป็นที่ระลึกแก่นายชัยหลายอย่าง รวมถึงตราแผ่นดินประจำห้างรัตนมาลาเพื่อเป็นเกียรติยศด้วย
ครั้นในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 ก็ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นำภาพยนตร์ไปฉายถวายทอดพระเนตรหลายครั้งเช่นกัน โดยพระราชนิยมว่าเป็นข้าหลวงเดิมและสหชาติ จึงทรงพระเมตตานายชัยเป็นพิเศษ และได้รับพระราชทานตราครุฑประดับห้างรัตนมาลา
บริษัทของนายชัยเคยนำภาพยนตร์ไปฉายประชันกับโรงหนังเจ้าอื่น ๆ ในคราวการสมโภชพระบรมรูปทรงม้า เมื่อ พ.ศ. 2451 โดยบริษัทรูปยนต์ตั้งโรงหนังอยู่ทางด้านเหนือของลานพระบรมรูป ตอนใต้เป็นโรงหนังบริษัทญี่ปุ่น ตอนกลางเป็นโรงหนังของกรมขุนสรรพสาสตรศุภกิจ
หนังสือพิมพ์ “ไทย” ลงข่าวไว้ว่า เมื่อเวลา 4 ทุ่ม รัชกาลที่ 5 เสด็จฯ ประทับพลับพลาหน้าโรงหนัง แตรวงบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมี พอสุดเสียงแตรแล้วโรงหนังของนายชัยก็เริ่มฉาย แล้วโรงหนังทางใต้กับโรงกลางก็ฉายตามลำดับไป ประชาชนต่างก็มาชมภาพยนตร์กันเป็นจำนวนมาก
กิจการโรงหนังของนายชัยได้ขายหรือถูกรวมเข้ากับบริษัทพัฒนากร เอนก นาวิกมูล สันนิษฐานว่า อาจขายราว พ.ศ. 2464-2465 เนื่องจากพบข้อความในหนังสือพิมพ์ “วายาโม” ฉบับ 20 กรกฎาคม พ.ศ. 2465 ว่า บริษัทพัฒนากรมีทุนรอนมาก“ภาพยนตร์ของนายซุ่นใช้รัตนมาลาต้องยกเข้ารวมกันเปนบริษัทเดียว” ซึ่งบริษัทพัฒนากรเป็นของนายโลวเปงทอง เจ้าของห้างซินซิ้นฮะ ถนนพาหุรัด
เดิมบริษัทรูปยนต์ของนายชัยกับบริษัทพัฒนากรแข่งขันกันอย่างดุเดือดถึงพริกถึงขิง โรงหนังวังเจ้าปรีดาเคยลงโฆษณาไว้เมื่อราว พ.ศ. 2452 เชิญชวนประชาชนให้มาชมภาพยนตร์ไว้ว่า“…ได้รับหนังเข้ามาใหม่หลายสิบชุด มีชุดรบโดยทางบกแลเรือเปนหลายอย่าง ดูน่าพิศวงมาก แลมีเรื่องแปลกต่าง ๆ สวยงามน่าชมจริง ๆ หนังใหม่ ๆ เหล่านี้จะได้ออกฉายให้ท่านชมตั้งแต่วันนี้แลต่อไป แลจะมีชุดรบต่าง ๆ กำกับด้วยทุกวัน ทั้งไฟที่ฉายก็เห็นกระจ่างชัดดีขึ้นกว่าแต่ก่อนมา ส่วนโรง ความสอาดเรียบร้อยหรือเย็นสบายอย่างไรนั้น ท่านคงทราบได้ตลอดแล้วเพราะมีพัดไฟฟ้าถึงเจ็ดพัด อาจเปลี่ยนอากาศมิให้อบร้อนอยู่ได้เลย…”
หลังจากบริษัทพัฒนากรไปเชิญนายเซียวซองอ๊วนมาเป็นผู้จัดการราว 6-7 เดือน กิจการโรงหนังของบริษัทพัฒนากรก็เติบโตสูงมาก จนที่สุดก็รวมกิจการของบริษัทรูปยนต์เข้ามาสำเร็จ และเปลี่ยนชื่อใหม่เป็น “สยามภาพยนตร์บริษัท”
ส่วนกิจการอื่นของนายชัยนั้น ปรากฏว่ากิจการที่ห้างสยามตรีเพ็ชร์ พอถึงประมาณ พ.ศ. 2474 ราชการได้ขยายถนนตรีเพ็ชร จึงได้รื้อและยุบห้างลง และย้ายไปรวมอยู่กับห้างรัตนมาลา จนถึง พ.ศ. 2532 ห้างรัตนมาลาก็ถูกรื้อเป็นห้างดิโอลด์สยาม
บั้นปลายของนายชัยนั้น ด้วยความเป็นคนใจกว้าง ใจบุญ ชอบช่วยเหลือผู้อื่น บริจาคทรัพย์บำรุงสาธารณะกุศลบ่อยครั้ง หลังเปลี่ยนแปลงการปกครองจึงได้รับเกียรติให้เป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรประเภทที่ 2 ทำหน้าที่ 1 สมัย ต่อมา พ.ศ. 2485 ป่วยเป็นโรคความดันโลหิตสูงจนเป็นอัมพาต แต่ก็รักษาพยาบาลเป็นอย่างดี อาการจึงไม่รุนแรง และใช้ชีวิตเป็นปกติสุขเรื่อยมา กระทั่งนายชัยถึงแก่กรรมเมื่อวันที่ 2 พฤศจิกายน พ.ศ. 2497 รวมอายุ 74 ปี
อ่านเพิ่มเติม :
- แรกมี “โรงภาพยนตร์” ในสยาม เปิดโอกาสหนุ่มสาว จับมือ-ลูบคลำกัน ในโรงหนัง
- โรงหนังล้นประเทศ! หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ไทยเคยมีโรงหนังถึง 700 แห่ง!
อ้างอิง :
เอนก นาวิกมูล. (2550). พ่อค้าชาวสยาม. กรุงเทพฯ : แสงดาว.
จอยุ่ยเหม็ง. (2498). พิมพ์เนื่องในการฌาปนกิจศพ นายชัย บำรุงตระกูล ณ เมรุวัดเทพศิรินทราวาส วันอาทิตย์ที่ 13 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2498. กรุงเทพฯ : มหามกุฏราชวิทยาลัย.
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 4 มิถุนายน 2563
