การเปิดตัวของ “โบราณคดีสโมสร” เมื่อวันที่ 2 ธันวาคม 2450 นอกจากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 เป็นไปองค์ประธานแล้ว ยังมีพระบรมราชานุญาตให้ใช้เครื่องหมายรูปมังกรคาบแก้ว ซึ่งเป็นพระราชลัญจกรโบราณองค์หนึ่ง ให้เป็นตราเครื่องหมายของโบราณคดีสโมสร และทรงมีพระราชดำรัสเปิดงาน ที่มีเนื้อหาร่วมสมัย ซึ่งแสดงถึงพระอัจฉริยภาพของพระองค์ ดังความตอนหนึ่งว่า [รูปแบบการสะกดการันต์ตามต้นฉบับ แต่จัดย่อหน้าใหม่และเน้นคำโดยผู้เขียน]
“เราทั้งหลายซึ่งได้มาประชุมกันในเวลานี้ มีความพอใจที่จะอ่านจะตรวจตราสอบสวน โบราณคดีในประเทศของเรา บัดนี้นับว่ามีมากคนขึ้นด้วยกัน จึงเหนว่าเปนเวลาสมควรแล้ว ที่จะได้ จัดตั้งขึ้นเปนสโมสรอันหนึ่ง ซึ่งจะได้นามปรากฏว่าโบราณคดีสโมสร จะหาเวลาใดให้เหมาะกว่า เวลานี้ไม่มี จึงได้ขอให้เริ่มตั้งขึ้นในวันนี้เปนประถม
ประเทศทั้งหลายซึ่งได้ควบคุมกันเปนชาติแลเปนประเทศขึ้น ย่อมถือว่าเรื่องราวของชาติ ตนแลประเทศตน เปนสิ่งสําคัญซึ่งจะพึงศึกษาแลพึงสั่งสอนกัน ให้รู้ชัดเจนแม่นยํา เปนวิชาอันหนึ่ง ซึ่งจะได้แนะนําความคิดแลความประพฤติ ซึ่งจะพึงเหนได้เลือกได้ในการที่ผิดแลชอบชั่วแลดี เปนเครื่องชักนําให้เกิดความรักชาติแลรักแผ่นดินของตัวถึงว่าเรื่องนั้นจะเปนเรื่องที่ชั่วช้าไม่ดีอย่างใด ก็เปนเครื่องที่จะจําไว้ในใจ เพื่อจะละเว้นเกียจกัน ไม่ให้ความชั่วความไม่ดีนั้นปรากฏขึ้นอีก**
ในเวลาซึ่งเราทั้งหลายเปนตัวผู้ทําเหมือนตัวลครที่ทําบทอยู่ในเวลานี้ ถ้าเรื่องใดที่ดีก็ทําให้ใจคอเฟื่องฟู ให้เกิดความเย่อหยิ่งขึ้นในใจซึ่งจะใคร่ได้แลจะใคร่รักษาความดีนั้นไว้ ทั้งจะใคร่ทําขึ้นใหม่ให้ เทียบเคียงกันฤาดียิ่งขึ้นไปกว่าเก่า การเรียนรู้เรื่องประเทศของตนเมื่อผู้ใดได้เรียนด้วยความประสงค์อันดี จะได้รับแต่ผลที่มีคุณไม่มีโทษดังได้กล่าวมาโดยสังเขปฉนี้…”
คลิกอ่านเพิ่มเติม : การเมืองสยามเมื่อต้นรัชกาลที่ 5 ใครคือผู้สำเร็จราชการ “คนที่ 2” ?
ข้อมูลจาก
เอกสาร ร.5 น. 4514 แผนกเอกสารสําคัญ กองจดหมายเหตุแห่งชาติ (อ้างอิงใน นิตยสารรายสองเดือน ศิลปากร ปีที่ 12 เล่ม 2 กรกฎาคม พ.ศ. 2511)
เผยแพร่ข้อมูลในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 19 มิถุนายน 2563